JAK ODPOWIADAĆ Z POLSKIEGO
Aby odpowiedzieć na to pytanie, najlepiej dokonać przeglądu słynnych jego bajek i zestawić proponowane w nich morały: Szczur i kot – napiętnowanie pychy i zarozumialstwa, Ptaszki w klatce – tęsknota za wolnością, Filozof – „jak trwoga to do Boga” – chwiejność poglądów człowieka, Jagnię i wilcy – prawo siły zwycięża, słabego nic nie chroni, Dewotka – fałsz źle pojętej wiary, Malarze – opłacalność obłudy i pochlebstwa, a nie prawdy i szczerości. A zatem: obłuda, kłamstwo, czcze pochlebstwo, skąpstwo, dewocja
Do pisarzy doby Sejmu Wielkiego, głoszących konieczność reform, zaliczamy twórców ówczesnej publicystyki, czyli: Stanisława Staszica, Hugona Kołłątaja, Franciszka Salezego Jezierskiego. Stanisław Staszic napisał: Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego i Przestrogi dla Polski. Podjął w swoich dziełach szereg istotnych problemów: kwestię wychowania, obieralności królów, pojęcie narodu, demokracji, wolności itp. Oto reformy, jakie propagował: konieczność edukacji obywateli (przywołuje tu słynne zdanie Zamoyskiego: „Takie będą Rzeczypospolite, jakie ich młodzieży chowanie”), równość obywateli wobec prawa, zniesienie liberum
Bajka to krótki dydaktyczny utwór, mający fabułkę, zwykle wierszowany i – co najważniejsze – zawierający praktyczne pouczenie, sąd moralny, pointę, która wynika z przytoczenia przykładu, sytuacji ilustrującej myśl. Bajki dzielą się na: Bajki narracyjne – mogą mieć dłuższą formę, rozbudowaną narrację, nakreślone cechy postaci – jak sama nazwa wskazuje, w tych bajkach ważną rolę odgrywa opowiadanie, co się wydarzyło. i epigramatyczne. Bajki epigramatyczne – ich istotą jest trafna pointa, refleksja o świecie, bajki zaś mają
Ignacy Krasicki w satyrze Świat zepsuty zestawia kontrastowo stare i nowe czasy. Stare jawią się jako wzór cnót, czasy prawych ojców. Nowe znów doskonale, mocno zdefiniowane: ,,zdrożne obyczaje, krnąbrność, nierząd, rozpusta, zbytki gubią kraje”. W pouczeniach odwołuje się do historii, oto Rzym zgubiły nie najazdy wrogów, lecz „zbrodnie, klęsk poprzedniki i upadków posły”. I znów wiek XVIII to wiek upadku moralnego, odejścia od religii, odejścia od natury – po prostu świat zepsuty? Cóż go
Czym charakteryzuje się polski sentymentalizm? Sentymentalizm to drugi główny, obok klasycyzmu, prąd literacki w polskim oświeceniu. Jest to typ poezji lirycznej kładącej nacisk na przeżycia osobiste człowieka – miłosne i erotyczne, religijne, a czasem patriotyczne – źródło wszystkich jego działań. Inne mają być według sentymentalistów źródła twórczości literackiej – są nimi przeżycia wewnętrzne człowieka. Inny cel – poezja powinna wzruszać czytelnika przeżyciami bohaterów wywodzących się spośród prostych ludzi, moda na pasterki i pasterzy, którzy
Karpiński przedstawiciel sentymentalizmu Franciszek Karpiński zyskał sobie miano poety serca – na kartach polskiej literatury rzeczywiście jako czołowy twórca liryki nurtu sentymentalnego. Teoretyczne założenia nurtu wyłożył poeta w rozprawie O wymowie w prozie albo w wierszu. Wiersze swoje ujął w tomik Zabawki wierszami przykłady obyczajne. Zajmował się również przekładami, a wśród jego autorstwa są tak popularne pieśni jak: Pieśń poranna (Kiedy ranne wstają zorze…), Pieśń wieczorna (Wszystkie nasze dzienne sprawy…) oraz kolęda Bóg się rodzi. Warto
Przede wszystkim Dionizego Kniaźnina, ze względu na jego wiersze – miniatury, ulotne, rokokowe erotyki. Kniaźnin związany był z Czartoryskimi, a pamiętamy, że o ile dwór królewski oznaczał klasycyzm, o tyle Puławy Czartoryskich były bastionem uczuć: sentymentalizmu i rokoka. Z pewnością osobą nadającą ton całemu środowisku była księżna Izabela Czartoryska, która potrafiła łączyć zachodnie ideały z narodową tradycją. Projektowała ogrody w stylu angielskim, czytano tu Pieśni Osjana i Nową Heloizę. I tu właśnie, w Puławach, zamieszkał poeta Kniaźnin i pozostał w nich prawie do
Ignacy Krasicki napisał trzy poematy heroikomiczne. Pierwszym była Myszeida – poemat o wojnie szczurów i kotów, o akcji rozgrywającej się w Kruszwicy, za czasów króla Popiela. Drugi poemat heroikomiczny Krasickiego Monachomachia, wymierzony w kler, dotknął duchownych tak bardzo, że wybuchł skandal. Autor spotkał się z ostrą krytyką. Mimo że pisał, iż krytykuje postawy, nie konkretnych ludzi, mimo że głosił, iż „prawdziwa cnota krytyk się nie boi” – musiał jakoś usprawiedliwić
Poprzednia epoka wywodziła swą nazwę od klejnotu, ich następcy wzięli nazwę od światła. I taka była filozofia nowej epoki: oświecenia, rozumu, samoświadomości myślicieli, którzy zarzucali ciemnotę, zacofanie i „zepsucie sztuki” poprzednikom. Nazywano oświecenie także „wiekiem rozumu i wiekiem filozofów”. Termin „oświecenie” powstał w Niemczech. Nowy prąd szybko ogarnął Anglię, Francję, a wkrótce całą Europę. Nic dziwnego, że ludzie chętnie przyjęli nowe ideały i założenia, przynosiły one bowiem optymizm i wiarę w sens życia na ziemi, odsunęły ponure myśli
Klasycyzm Racjonalizm jako podstawowy punkt ideologii. Sztuka ma realizować prawdę i piękno, istotna kategoria mimesis (wierność, naśladowanie, rzeczywistość). Twórcy klasycyzmu nawiązują do antyku i starożytnych ideałów. Uznają normy w literaturze i sztuce wyznaczone przez Arystotelesa (Poetyka) i Boileau (Sztuka poetycka). Obowiązują jedność czasu, miejsca, akcji, zasada decorum, jednolitość stylu itp. Twórcy klasycyzmu: Nicolas Boileau, Wolter, Daniel Defoe, Denis Diderot. Sentymentalizm Ośrodkiem nurtu jest uczucie, wrażliwość, serce i natura – w opozycji do klasycznego rozumu i nauki. Ojcem sentymentalizmu
Wszyscy filozofowie epoki rozumu wywodzą się w pewnym stopniu od Kartezjusza. Dlatego mówiąc o filozofii oświecenia, nie można zapomnieć o ojcu racjonalizmu, mimo że Kartezjusz jest o wiele starszy od swoich oświeceniowych kontynuatorów. Na tle osiemnastowiecznej filozofii odznacza się jako oddzielna, wyraźna indywidualność i osobowość Francuz – Wolter. Ciekawą koncepcję prezentuje także angielski myśliciel John Locke. Jest twórcą słynnego hasła „tabula rasa”, co znaczy „czysta tablica”. Chodzi o to, że w myśl tej koncepcji człowiek rodzi się
Bajka W klasycyzmie przeżywa drugą młodość. Gatunek ten, należący do literatury dydaktycznej, znany był od VI wieku p.n.e. Z tego właśnie okresu pochodzą bajki Ezopa, zwane, ze względu na zwięzłość i skrótowość, epigramatycznymi. Przybierały kształt krótkiej przypowieści, a ich najważniejszą cechą gatunkową był podwójny – alegoryczny charakter: bohaterami bajek Ezopa są zwierzęta, rzadziej przedmioty czy rośliny, lecz wiadomo, że w istocie opowiadają one o ludziach. O tym, że są to utwory uniwersalne, ponadczasowe, decydują właśnie zawarte
Wolter Syn paryskiego urzędnika naprawdę nazywał się François Marie Arouet. Przybrał pseudonim Wolter, zresztą utrzymywał, iż jest nieprawym synem pewnego księdza – czy to dla uatrakcyjnienia swej biografii, czy też dla wyjaśnienia patronatu, który nad edukacją młodzieńca sprawował ów duchowny. Wolter był człowiekiem błyskotliwym i inteligentnym, o niezależnych poglądach, których zażarcie bronił. Najprawdopodobniej nie był lubiany – skoro potrafił docinać, a nawet ostro krytykować dokonania swoich kolegów. Sam miał podobno powiedzieć, że twórca,
Dlaczego oświecenie nazywane jest wiekiem powieści? Ponieważ właśnie wówczas, w XVIII wieku, rozkwitła powieść angielska. Dało to początek burzliwej karierze gatunku – wiemy przecież, że w XIX wieku wykrystalizuje się powieść realistyczna, że do dziś rodzi się wiele odmian – tradycyjnych i nowatorskich. Był to, jest i chyba jeszcze jakiś czas będzie gatunek bardzo poczytny: od dzieł Balzaka po eksperymenty Joyce’a czy nawet niewysokiego lotu romansidła. Powieść wyparła dawny epos, który dziś jest właściwie
Filozofia oświecenia Jean Jacques Rousseau Jeden z najsławniejszych filozofów epoki oświecenia. Uczestniczył w pracach nad pomnikowym dziełem epoki, Wielką Encyklopedią Francuską. Nie był entuzjastą postępu, rozumu i cywilizacji. Uważał, że rozwój nauki, rzemiosła, rolnictwa i techniki nie przyczynił się do powszechnego szczęścia, lecz upadku moralnego społeczeństwa. Współczesne mu objawy moralnej degrengolady – zdaniem myśliciela – były skutkiem porzucenia przez człowieka stanu naturalnego. W przeciwieństwie do uspołecznionych filozofów, Hobbesa i Locke’a, uważał, że przed wykształceniem się
Wolter zajmuje w filozofii i literaturze francuskiej czołowe miejsce. Jest typowym reprezentantem epoki, wybitną jednostką, głosi swobodę przekonań, racjonalizm (choć nie ateizm), potrzebę dążenia do szczęścia i dobrobytu. Dzieła filozoficzne Woltera to: Listy o Anglikachi Traktat o tolerancji, poza tym napisał szereg powiastek filozoficznych, m.in. Kandyd, tragedie, poematy (Dziewica Orleańska), Słownik filozoficzny. Był także współautorem Wielkiej encyklopedii francuskiej. Miał rozległe zainteresowania i liczne talenty. Życie Woltera było burzliwe i pełne sensacji: wygnanie, uwięzienie w Bastylii, słynne romanse, pobyt na
Bo ta właśnie ballada bezpośrednio prezentuje romantyczny punkt widzenia na sprawy tego świata – ukazuje, czym jest owa romantyczność – i ilustruje w pewnym sensie przebieg sporu romantyków z klasykami. O czym opowiada narrator? Oto na rynku małego miasteczka młoda dziewczyna Karusia zachowuje się jak szalona – rozpacza, wyciąga do kogoś ręce. Z jej słów wynika, że rozmawia ze zmarłym Jasieńkiem, swoim ukochanym. Widmo zmarłego wydaje się rzeczywiście obecne – „zimny, biały jak chusta”
Jeśli chcemy znaleźć się w kręgu rozważań moralnych, wystarczy przypomnieć ballady: Lilie, Rybka i Świtezianka. Są to utwory, które poruszają moralne zagadnienia, chociaż werdykty ustalone w nich nie zawsze zgadzają się z naszymi współczesnymi poglądami. Prześledźmy wydarzenia fabularne tych ballad. Lilie ballada o mężobójstwie. Jedyna ballada faktycznie oparta na oryginalnym ludowym pierwowzorze. Rzecz dzieje się za czasów króla Bolesława Śmiałego, który to wydał srogi rozkaz kary śmierci dla niewiernych żon swoich wojów. Bohaterka ballady –
Warto uporządkować fakty z życia i twórczości Adama Mickiewicza, gdyż składają się one na typową, romantyczną biografię pokolenia i wyznaczają drogę polskiego romantyzmu. Etap wileńsko-kowieński 1820 – Oda do młodości; 1822 – Ballady i romanse; 1823 – Grażyna; 1823 – Dziadów część II i IV, tzw. wileńsko-kowieńskie. Etap rosyjski 1826 – Sonety odeskie i Sonety krymskie; 1828 – Konrad Wallenrod; 1829 – Poezje (t. 1–2, a w nich m.in. ballady Czaty i Trzech budrysów), poprzedzone polemiczną przedmową
Czy Oda do młodości jest dziełem klasycznym, czy romantycznym? Pierwsza odpowiedź to utwór romantyczny! Ale bądźmy jednak ostrożni. To wczesne dzieło Mickiewicza, który wszak wykształcił się na wzorach literatury klasycznej. Z pewnością utwór posiada nowatorską, romantyczną ideologię, jest poetyckim programem młodych, lecz zawiera także elementy klasyczne. Świetnie ilustruje, w jaki sposób filomaci łączyli oświeceniowe ideały z nowymi romantycznymi tendencjami. Pierwiastki klasyczne: forma, gatunek ody należy do ścisłego kanonu oświeceniowego, typowe dla klasycyzmu obrazy
