REALIZM / POZYTYWIZM
Publicystyka to esej, reportaż, artykuły krytycznoliterackie i polityczne, a przede wszystkim programowe – podejmujące problematykę społeczną, popularyzujące program i polemikę z przeciwnikami ideowymi. Jasne jest, że publicystyka była konieczną formą wypowiedzi w przypadku pozytywistów. Artykuły programowe, które zasługują na uwagę: My i wy – wyraźnie polemiczny artykuł Aleksandra Świętochowskiego, wydrukowany na łamach Przeglądu Tygodniowego, wystosowany przeciwko bezprogramowości i bierności konserwatystów. Inne artykuły tego publicysty to: Poszanowanie pracy, Praca u podstaw, Tradycja i historia wobec postępu. Już tytuły wskazują na
Emma Bovary Tytułowa bohaterka w słynnej powieści Flauberta (Pani Bovary). Na imię miała Emma, była panną wykształconą i oczytaną. I właśnie świat książek poruszył jej wyobraźnię i marzenia do tego stopnia, że nie mogła pogodzić się ze zwykłym życiem na prowincji. Jako żona miłego, ale nudnego doktora Bovary, czuła się odsunięta od prawdziwego świata miłości, tragedii, szczęścia, wielkich wydarzeń. Zaczęła zatem tworzyć ich namiastki w swoim świecie – weszła na ścieżkę niebezpieczną. Kolejni kochankowie, długi,
Lwa Tołstoja – autora epopei Wojna i pokój, wielkiej powieści o miłości i zdradzie pt. Anna Karenina, i dobrodziejstwach form, jak Opowiadania sewastopolskie. Pisarz arystokrata, autor słynnej powieści historycznej pt. Wojna i pokój. Miejsce Tołstojowskie to majątek Jasna Polana. Tu się urodził, tu pisał, tu założył później szkołę dla dzieci wiejskich. Tołstoizm to postawa etyczna, na wskroś chrześcijańska, głosząca nakaz czynienia dobra, odrzucenie wszelkiej przemocy i zemsty. Model epicki pisarza najlepiej obrazuje Wojna i pokój,
Epoka Zbrodnia i kara to jedna z wielkich powieści realizmu. Na uwagę zasługuje fakt, że Dostojewski zwrócił powieść realistyczną w kierunku pogłębionej analizy psychologicznej postaci (penetracji ich psychiki). Dużą rolę w jego powieściach odgrywają monologi wewnętrzne bohaterów. Forma utworu Zbrodnia i kara to powieść polifoniczna, czyli wielogłosowa. Obraz świata przedstawionego nie wyłania się z opowieści wszechwiedzącego narratora, lecz prezentowany jest z punktu widzenia bohaterów, których głos jest tak samo ważny jak głos narratora. Narrator powstrzymuje się od
Karol Dickens – piewca dziewiętnastowiecznego Londynu, kojarzy się czytelnikom z losami Dawida Copperfielda, z uśmiechniętą, dobroduszną twarzą pana Pickwicka i jego komicznymi przygodami, z atmosferą Bożego Narodzenia za oknami londyńskich domów… Któż nie czytał w młodych latach książek Dickensa! A kto nie czytał, widział z pewnością filmową realizację Opowieści wigilijnej… Powieści te chwilami przypominają baśń i byłyby nią, gdyby nie bolesne realia ówczesnej nędzy ludzi biednych, krzywdy dzieci i osób słabych. Najsłynniejsze dzieła Dickensa to: Dawid Copperfield – opowieść
Temat historyczny stał się modny. Artyści odmalowywali dzieje swoich narodów, portretowali bohaterów. Najlepszym przykładem – nasz własny artysta – Jan Matejko. Ale i europejscy mistrzowie nie stronili od dawnych dziejów – w modę weszły całe cykle ukazujące dzieje narodu czy ludzkości. Akademicy pragnęli, by malarstwo historyczne było idealizowane: przecież miały upamiętniać heroizm, sławić wielkich bohaterów, dawać moralny przykład. Malarze nie zawsze wiernie trzymali się tych wytycznych – często podejmowali ważne tematy, ubierając
W myśl założeń ogólnych, racjonalnych i użytecznych, naukowych i „dotykalnych”, głoszono następujące hasła programowe: Monizm przyrodniczy – inaczej jedność świata natury i ludzi, bo cały świat podlega tym samym prawom. Konsekwencją monizmu przyrodniczego było właśnie stosowanie metod biologii i fizyki, eksperymentu i obserwacji do badania sfery ludzkiej. Scjentyzm – to zaufanie do nauki opartej na doświadczeniu i rozumowaniu, bo one są jedynymi źródłami rzetelnej wiedzy. Praktycyzm – stawianie sobie osiągalnych, rozsądnych celów, troska o dobór środków do
W myśl założeń ogólnych, racjonalnych i użytecznych, naukowych i „dotykalnych”, głoszono następujące hasła programowe: Monizm przyrodniczy – inaczej jedność świata natury i ludzi, bo cały świat podlega tym samym prawom. Konsekwencją monizmu przyrodniczego było właśnie stosowanie metod biologii i fizyki, eksperymentu i obserwacji do badania sfery ludzkiej. Scjentyzm – to zaufanie do nauki opartej na doświadczeniu i rozumowaniu, bo one są jedynymi źródłami rzetelnej wiedzy. Praktycyzm – stawianie sobie osiągalnych, rozsądnych celów, troska o dobór środków do
Ramy czasowe epoki Rok 1850 – termin „realizm” staje się hasłem młodych pisarzy francuskich (to także data śmierci Balzaka!). Rok 1880 – data śmierci Flauberta, około tego roku debiutują symboliści i pojawiają się powieści Zoli. Z datami granicznymi epok literackich jest ten kłopot, że trudno podać konkretną datę i być pewnym, że skończył się na przykład romantyzm, a nastał pozytywizm. Jeśli chodzi o pozytywizm – w Polsce łatwiej ustalić te
Powieść realistyczna „Powieść jest jak zwierciadło, które obnosi się po gościńcu”. To jedna z pierwszych, najbardziej znaczących definicji gatunku, którą sformułował Stendhal. Wskazywała na elementarny wyznacznik powieści – Arystotelesowską zasadę mimesis, czyli naśladownictwa rzeczywistości. Powieść niczym lustro miała odbijać świat, z fotograficzną dokładnością odtwarzać to, co zgodnie z regułą prawdopodobieństwa mogłoby się zdarzyć. Mimo że data powstania utworu wskazuje epokę romantyzmu – jest to powieść realistyczna. Powieść realistyczna jest dziełem,
II połowa XIX wieku była prawdziwą rewolucją we wszystkich niemal dziedzinach życia ludzkiego. Już nie świece płonęły wieczorami w domach, lecz lampy naftowe. Podróże odbywano nie konno, lecz najzwyczajniej w świecie – pociągiem. Piękne pióro poety poszło do lamusa – pisarz pozytywista używa maszyny do pisania. Ludzie porozumiewają się na odległość, mają telegraf, a od 1876 roku – telefon. Nie doceniamy dziś wagi tych wynalazków, a przecież to one zmieniły
Wśród tych, którzy publikowali i głosili myśl nowej epoki, wymienić należy nazwiska: August Comte – Wykłady filozofii pozytywnej Herbert Spencer (czyt. Spenser) – Wstęp do socjologii Hipolit Taine (czyt. Tein) – Rasa, środowisko, moment John Stuart Mill – Co to jest utylitaryzm? Dzieła tych filozofów naświetlały różne punkty problemowe, lecz zasadą ogólną było odrzucenie irracjonalizmu i cudowności romantycznej na rzecz naukowej, racjonalnej i praktycznej interpretacji świata. Postęp w nauce, medycynie, inżynierii spowodował inne spojrzenie
Romantyzm dominacja poezji i dramatu w literaturze serce, uczucie, wiara dusza fantastyka idea: „mierz siły na zamiary” idea walki ekspresja i wyobraźnia w sztuce poeta – mistrz, wódz, indywidualna jednostka profetyzm, mistycyzm natura – wielkim tematem literatury Pozytywizm dominacja prozy (powieść, nowela, opowiadanie) wiedza, scjentyzm rozum realizm praktycyzm, utylitaryzm idea pracy twórca – w służbie idei społecznych reform i potrzebnych ideałów agnostycyzm miasto, cywilizacja jako nowe tematy literatury Co pozytywiści przejęli od romantyków? Ideał patriotyzmu – choć
Realizm – który znamy z prozy dziewiętnastowiecznej i który kojarzy się z wiernym odwzorowywaniem rzeczywistości, dotyczy również malarstwa. Silny nurt w sztuce europejskiej stawiał sobie za cel pokazanie na płótnie prawdy o otaczającym artystę świecie. Nie tylko chwile niezwykłe – również codzienność. Nie tylko damy i godne postacie – także zwykłych ludzi przy pracy. Realizm miał silną pozycję, którą zachwieje dopiero wkraczający pod koniec wieku impresjonizm. Przedstawiciele realizmu w sztuce Gustaw Courbet – wielki zwolennik prawdy w sztuce,
Pisarz – bez niego nie da się mówić o rozwoju dziewiętnastowiecznej powieści. Gatunek ten uznawał za swoiste narzędzie nauki. Wierzył, że człowieka kształtuje środowisko. Szczegółowo więc opisywał otoczenie i przestrzeń, w których umieszczał swoich bohaterów. Ważny w jego twórczości jest motyw kariery młodego bohatera, z reguły prowincjusza, i wtajemniczania go w zło świata; przykład takiego bohatera to Rastignac z Ojca Goriot. Motyw pieniądza jako siły rządzącej światem, konfrontacja ideałów z rzeczywistością, cena ambicji – to tematy powracające w prozie Balzaka.
Jakie przesłanie i ogólnoludzkie wartości zawiera Ojciec Goriot Balzaka? Ojciec Goriot, jak wiele dzieł Balzaka, ma wartość ponadczasową, dociera i, co najważniejsze, dotyczy problemów ludzi każdej epoki, bez względu na historyczne realia. Akcja Ojca Goriot rozgrywa się w Paryżu w latach 20. ubiegłego stulecia. Poznajemy tytułowego bohatera – ojca Goriot – starego człowieka mieszkającego w pensjonacie pani Vauquer. Jest ubogi, przedwcześnie postarzały i bezgranicznie zakochany w swoich córkach: hrabinie de Restaud i pani de Nucingen, którym
To arcydzieło rosyjskiego pisarza ukazało się w roku 1845. Jego głównym bohaterem jest biedny student Rodion Raskolnikow, który zabił lichwiarkę i jej siostrę. Nie zrobił tego dla zysku. Czyn ten traktuje raczej jako sposób na wyeliminowanie ze społeczeństwa jednostek małowartościowych. Sam uznaje się, oczywiście, za indywidualność wyższego rzędu. Opis morderstwa jest dość dokładny i brutalny. Śledztwo prowadzi niepozorny, choć w rzeczywistości znakomity oficer śledczy Porfiry Pietrowicz. Raskolnikow zostanie zdemaskowany i za karę zesłany na katorgę.
Jego życie i twórczość także przypada jeszcze na czasy romantyzmu. Trzeba go zaliczyć do ojców powieści. Znajdujemy w jego powieściach romantyczne przygody i eksplozje gwałtownych uczuć. Zarazem jednak Stendhal przeprowadza wnikliwą analizę psychologiczną swoich postaci, rejestruje fakty, dba o autentyzm, prawdopodobieństwo świata przedstawionego. Stendhalowski prowincjusz bez skrupułów wspinający się po drabinie kariery społecznej to Julian Sorel, bohater powieści Czerwone i czarne, który spadnie na łeb na szyję, gdy podda się prawdziwemu uczuciu. Być może dlatego,
Realista, który nie uważał się za realistę. Sądził, że realizmowi brak piękna i uczucia, ale głosił podobny program. Mówił o zdystansowaniu, bezosobowości i beznamiętności narratora, postulował wielką dbałość o prawdę, podejmowanie tematów z życia codziennego. Pisanie powieści poprzedzał obserwacjami i doświadczeniami, gromadził wielką dokumentację. Poświęcał swemu zajęciu wiele czasu i energii. Był samotnikiem. Pisał o idealnej miłości, o środowisku drobnomieszczańskim, podejmował też tematy historyczne, a fabułę opierał na faktach. Najsłynniejsza powieść Gustawa Flauberta, Pani Bovary, powstała na podstawie autentycznego wydarzenia: samobójstwa
Julian Sorel Bardzo zdolny, inteligentny, obdarzony doskonałą pamięcią syn cieśli, który marzy o wielkiej karierze. Dla awansu społecznego gotów jest poświęcić wszystko. Ta myśl to jego obsesja i jedyny życiowy drogowskaz. Tytułowe kolory (Czerwone i czarne) symbolizują dwie możliwe drogi kariery: czerwony – w mundurze, czarny – w sutannie. W ponapoleońskiej Francji zdecydowanie łatwiej wkroczyć na tę drugą drogę, bo wojskowym może zostać tylko szlachcic. Julian, niczym Tartuffe ze Świętoszka Moliera, jest obłudny, ciągle się