Romantyzm w Europie
O światopoglądzie każdej epoki decyduje wiele czynników. Na pewno ma nań wpływ sytuacja społeczno-polityczna, ekonomia, ale też sztuka, w tym literatura, która go jednocześnie tworzy i sama jest przezeń kształtowana. Filozofowie szukający, podobnie jak artyści, odpowiedzi na pytanie o sens życia, dają teoretyczne podstawy prądom umysłowym. Główny problem, który usiłują rozwikłać, to tajemnica bytu – jak powstał człowiek i świat, w którym żyje. Jak go poznajemy i w jakim stopniu poznanie jest możliwe, co je ogranicza.
Mnogość i różnorodność opisywanych zjawisk. Piętrzenie konfliktów, podkreślanie dynamiki niepoznawalnego i groźnego świata. Mieszanie gatunków, lubowanie się w dysonansach. Zaburzenie chronologii, przetasowanie fabuły, ukazanie jej w wycinkach, pozorne zakończenie zapowiedzią nowego cyklu. Ludowość – nie tylko naśladowanie piosenek ludowych, wzbogacanie ludowych środków, ale także dążenie do przekazania ludowej etyki, która z prostotą i szczerością uzasadniała realność duchów i upiorów. Liryzacja stworzonej wizji świata i ludzi. Współgranie przyrody ze sposobem rozumienia i odczuwania świata przez jednostkę. Rewolucja w poetyckim słownictwie i stylu.
Niezwykle ważny dla czasów, którymi się zajmujemy – i jednocześnie bardzo mocno związany z życiem literackim i umysłowym romantyzmu – był historyczny proces kształtowania się świadomości narodowej na ogólnospołeczną skalę. Najpewniej (istnieją na ten temat poważne spory) szczególne nasilenie tego procesu nastąpiło w epoce napoleońskiej – podczas wielkich zawirowań politycznych, w trakcie których powstawały i upadały nowe państwa, budowane już często na podstawie pojęcia narodu. Oczywiście, narody istniały już od dawna, lecz dopiero wtedy zaczęto nazywać
Przełom XVIII i XIX wieku to czas postępującej industrializacji, czyli uprzemysłowienia gospodarki europejskiej. Manufaktury i warsztaty zostały wówczas zastąpione przez fabryki. Najwcześniej, jeszcze w XVIII wieku, proces ten przeszła gospodarka angielska. W początkach wieku XIX – po części na skutek napoleońskiej morskiej blokady kontynentu i braku dostaw z Anglii – gwałtownie rozpoczął się on w pozostałej części Europy Zachodniej. Powstawanie fabryk sprzyjało urbanizacji, czyli procesowi rozwoju i powstawania miast – prowadząc zarazem do koncentrowania się w nich coraz większej
Nieraz już zdarzyło się w dziejach literatury, że los płatał jej figla w postaci paradoksu. Jednym z nich jest nazwa epoki romantyzmu – tak dziś jednoznaczna w naszych odczuciach. Przecież słowo romanus (łac.), od którego etymologicznie owa nazwa się wywodzi, właściwie oznacza rzymski! Trudno zaś o ideologię bardziej sprzeczną z rzymskością niż romantyczna. A zdarzyło się to tak. Już w średniowieczu „romańskimi” nazywano języki narodów tubylczych w prowincjach rzymskich, czyli germańskie i galicyjskie, przemieszane z łaciną. Legendy, baśnie, podania tych ludów
George Byron stanowił ucieleśnienie romantycznego losu, a jego biografia, w której literatura splata się z rzeczywistością, niewiele się różni od dziejów literackich bohaterów, których stworzył. Był tak jak oni samotny, uczuciowy, zbuntowany, gotów do największych poświęceń w imię wolności i obrony uciśnionych. On sam stał się mitem i legendą znaną w Europie wcześniej niż jego twórczość. Mówiono o angielskim poecie: „drapieżny ptak lub kot”, otaczała go aura sensacji i niezwykłości. Bo też i Byron śmiało sobie jak na owe czasy
Giaur to opowieść o miłości, zdradzie i zbrodni. Jej bohater żyje w świecie pełnym zła, sam jest tego zła sprawcą i ofiarą. Ta sprzeczność stanowi o romantycznej istocie utworu. Giaur jest samotnym, tajemniczym młodzieńcem, który znalazł się w Grecji opanowanej przez Turków. Nikt nie zna jego imienia ani przeszłości. Giaur – tym mianem określają Turcy każdego innowiercę. Akcja utworu pełna jest dramatycznych wydarzeń. Zachowując kolejność wypadków, można przedstawić ją następująco. Giaur z wzajemnością pokochał Leilę – niewolnicę
Romantyzm stawiał przed literaturą wysokie zadania, zakładał spontaniczność aktu twórczego, oryginalność i indywidualizm. Intuicję, wrażliwość, uczuciowość i wyobraźnię przedkładano nad erudycję i pilne przestrzeganie klasycznych norm gatunkowych. Dlatego też zrodziły się nowe, oryginalne, romantyczne gatunki, za pomocą których łatwiej było wyrazić ideę epoki. W ten sposób powstały: Powieść poetycka (inaczej poemat epicki) – łączyła romantyczny liryzm z epicką opowieścią. Najwyraźniej stanowiła formę przejściową między klasyczną poezją a realistyczną powieścią. Twórcą gatunku był George Byron (Giaur,
Udowodnij, że Giaur Byrona jest powieścią poetycką. Najpierw trzeba ustalić, czym jest powieść poetycka To nowy, romantyczny gatunek literacki, który powstał z przemieszania epiki (powieść) i liryki (poetycka). Cechą typową dla epiki jest fabuła i obecność kogoś, kto ją opowiada (narratora). Z kolei wyznacznikiem liryki jest wyrażanie uczuć (a więc subiektywizm narracji), poetyckie obrazowanie w opisach np. pejzaży, rymowany i wersowy układ utworu. Dzieło Byrona spełnia te wymogi. Obserwujemy dramatyczną akcję, opowiadaną przez kilku nawet narratorów,
Przede wszystkim należy pamiętać, że Giaura tłumaczył na język polski Adam Mickiewicz. A zatem wszystko, co mógł przekazać odbiorcy, każdą sugestię, aluzję do sytuacji ojczyzny, wykorzystał i wyeksponował. Wstęp Giaura nadawał się do tego szczególnie. Jest to bowiem fragment oderwany od głównego toku akcji. Poeta opisuje pejzaż Grecji, wskrzesza także wspaniałą przeszłość. Wspomnienia dawnej świetności, starożytnych bitew, męstwa, zwycięstw wydają się być bolesne i pełne goryczy. Dlaczego? Bo oto Grecja jest w niewoli tureckiej,
Doktryny filozoficzne najoryginalniejsze i najbardziej typowe dla tego okresu były dziełem: Johanna Gottlieba Fichtego, Georga Wilhelma Hegla, Friedricha Schellinga, Sørena Kierkegaarda. Johann Gottlieb Fichte Był pierwszym idealistycznym filozofem XIX w. Uznał, że wszystko, co poznajemy, zawiera pierwiastek myślowy. Oznacza to, że myśl jest w bycie. Jednakże z bezdusznego bytu nie może powstać myśl. Tam, gdzie istnieje rzeczywistość, musi istnieć czyn, który ją stworzył. Ponieważ nie ma czynu bez idei, należy uznać, że na
Oświeceniowa wizja świata W epoce oświecenia wierzono, że świat jest skończonym doskonałym mechanizmem, niby zegar nakręcony przez Wielkiego Zegarmistrza – Boga, a ludzie różnią się tylko rozumem, co wcale nie zakłóca harmonii, gdyż, jak stwierdził Kartezjusz w Rozprawie o metodzie, nie ma na świecie człowieka, który uważałby, że ma za mało rozumu. Panowało przekonanie, że rośliny, zwierzęta i ludzie są mechanizmami. Za pomocą matematyki wyjaśniano wszystko. Świat postrzegano jako gigantyczne laboratorium. Tajemnica istnienia została
Oto Werter – bohater powieści Goethego Cierpienia młodego Wertera, młody człowiek w prostym niebieskim fraku z kołnierzem i wyłogami, w żółtych spodniach i żółtej kamizelce. Dlaczego cierpiał tak bardzo, że pewnej grudniowej nocy, tuż przed świętami Bożego Narodzenia, strzelił sobie w głowę. Mówiąc najogólniej, nie potrafił pogodzić się z faktem, że kobieta, którą kocha, zostaje żoną jego przyjaciela, a o jego „karierze” decydują nie przymioty ducha i umysłu, ale niskie, bo zaledwie mieszczańskie, pochodzenie. Nie mógł uznać istniejącego porządku
Irracjonalizm – pogląd szczególnie charakterystyczny dla filozofii romantycznej. Przeciwstawia się bowiem racjonalnemu (czyli rozumowemu, naukowemu) poznawaniu rzeczywistości. Irracjonalizm nakazuje poszukiwać prawdy tylko za pomocą środków pozarozumowych, takich jak intuicja, przeczucie, wiara, instynkt. George Byron Giaur; Adam Mickiewicz Oda do młodości, Ballady i romanse (Romantyczność). Fantastyka – czyli ogół nadprzyrodzonych, niezwykłych zjawisk i istot, które pojawiają się w romantycznej literaturze. To całe zastępy faunów, duchów, rusałek i widm istniejących równoprawnie z osobami realnymi, w utworach tej epoki.
Średniowieczny stary alchemik – doktor Faust – całe życie spędził na poszukiwaniu prawdy, posiadł całą wiedzę książkową, lecz nie dało mu to prawdziwej znajomości świata, nie poznał tajemnicy życia, definicji dobra, zła ani sensu istnienia. Ów rozgoryczony i rozczarowany płytkością nauki człowiek jest tytułowym bohaterem wielkiego dramatu Johanna Wolfganga Goethego. Poeta „organizuje” w swoim dziele wielki eksperyment – daje bohaterowi szansę poszukiwania prawdy. Oto w Prologu Bóg zezwala Szatanowi, by
Możemy zaryzykować żartobliwe twierdzenie, że Rękawiczka Schillera to ballada z pointą. Pointa tkwi w zaskakującym zakończeniu akcji. Oto znaleźliśmy się w kręgu średniowiecznych dam i rycerzy. Jesteśmy świadkami igrzysk – turnieju rycerskiego. Świetnie zarysowana scena prezentuje króla, damy dworu i rycerstwo – oraz arenę. Na rozkaz króla giermkowie wpuszczają tam lwa, tygrysa, lamparty. I nagle… Nadobna Marta rzuca pomiędzy dzikie bestie rękawiczkę, mówiąc słodko, by ten, kto ją kocha – podał ją. Jej rycerz Emrod, jak
