Romantyzm Informacje wstępne i synteza
Najwybitniejsi twórcy literatury romantycznej w Europie George Byron (1788-1824) – jego słynne powieści poetyckie to: Giaur, Korsarz. Bohaterowie George’a Byrona wyrażali bunt przeciw światu, byli odważni, miłujący wolność, pogrążając się w nienawiści, doprowadzali się do samounicestwienia. Wzorzec bajroniczny wywarł bardzo silny wpływ na literaturę polską. Wiktor Hugo (1802-1885) – zwany czasem „największym romantykiem francuskim”. Pisał dramaty, poezje, a przede wszystkim powieści: Nędznicy, Katedra Marii Panny w Paryżu. Johann Wolfgang Goethe (1749-1832) należy do
Najwybitniejsi twórcy romantyzmu zyskali sobie miano wieszczów. Ich dorobek literacki stał się klasyką literatury polskiej, czyli wzorcem, ciągłym punktem odwołań, stałym źródłem inspiracji. Stało się tak nie tylko ze względu na artyzm dzieł tego okresu, nie tylko przez kunszt poetycki i erudycję odwołań do najstarszych źródeł, takich jak Biblia czy antyk. Romantyzm uderzył w nutę narodową w chwili, gdy ojczyzna była w niewoli, postulował walkę, głosił postulaty patriotyczne, przedstawiał wzorce postępowania. Późniejsze pokolenia przywoływały
Jak to się stało, że właśnie taki model postaci rozpowszechnił się w literaturze polskiej pierwszej połowy ubiegłego stulecia? Typ bohatera samotnego, tajemniczego, prywatnie nieszczęśliwego, rzucającego się w wir walki o ojczyznę, lecz walki jednostkowej, często podstępnej? Wyjaśnienia należy szukać w dwóch źródłach: w historii dziewiętnastowiecznej Polski i w biografiach twórców tamtej epoki. Po co istnieje bohater literacki? Uosabia problemy i rozterki pokolenia – jest abstrakcyjnym przedstawicielem „młodych” ludzi danej epoki. Jest wzorcem, ukazuje przykłady postępowania i sposoby walki
Wystarczą dwa „punkty” literatury, by przywołać urok szlacheckiego dworu i zaścianka, typ polskiego szlachcica w tradycyjnym kontuszu, obyczaj szlachecki, sentyment do szlachty polskiej – i krytykę jej wad. Są to: Pan Tadeusz Adama Mickiewicza i komedie Aleksandra Fredry (np. Zemsta czy Śluby panieńskie). Oczywiście, zauważamy pewną idealizację szlacheckiego świata, bohaterowie, których poznaliśmy są bardziej sympatyczni niż negatywni, tym niemniej właśnie te dzieła stwarzają panoramę ówczesnej Polski. Pan Tadeusz – jest skarbnicą wiedzy o obyczajach, zbiorem
Nawiązania do Biblii w literaturze romantycznej są liczne i przejawiają się w różnych formach: w wykorzystaniu biblijnych tematów i postaci, w odwołaniu się do Boga i Matki Boskiej, wreszcie w uprawianiu biblijnych gatunków literackich (np. przypowieść, psalmy) czy używaniu biblijnego stylu wypowiedzi. Oto wybór przykładów: Adam Mickiewicz Dziady cz.III Koncepcja mesjanizmu narodowego – nawiązanie do dziejów Chrystusa (Widzenie ks. Piotra). Widzenie – forma biblijna, nawiązanie do objawień (symbolika liczb – czterdzieści i cztery). Anioły i diabły w walce o dusze postaci (symbole
Pojęcia związane z romantyzmem Antynomia – to po prostu sprzeczność. Romantycy widzą świat jako jedność składającą się ze sprzeczności: duch – materia, jednostka – zbiorowość, uczucie – rozum, słowo – czyn. Bajronizm – postawa zapoczątkowana przez biografię i twórczość George’a Byrona. Cechy bohatera bajronicznego to tajemniczość, indywidualizm, wewnętrzne rozterki, bunt przeciwko światu, samotność, duma. Byron stworzył takiego bohatera – ale i sam wokół siebie stworzył mit takiej postaci. Fantastyka –
Zainteresowanie romantyków wsią zapowiadał już jeden z oświeceniowych nurtów: sentymentalizm. Sentymentalni twórcy na bohaterów swych utworów wybierali postacie z ludu i usiłowali zwrócić uwagę na ich przeżycia. I bohaterowie, i ich problemy wydawały się jednak zbyt sielankowe, nieprawdziwe. Inaczej u romantyków. Fascynuje ich: sposób postrzegania świata przez lud – magiczny, tajemniczy, niewytłumaczalny, ludowa moralność opierająca się na prostej zasadzie: zło musi być ukarane, a dobro nagrodzone. Wiele utworów romantycznych swoje źródła ma w ludowym folklorze, ale celem romantyków
W romantyzmie termin „natura” miał dwojakie znaczenie – mianem tym określano przyrodę oraz tajemnicze siły wszechświata. To drugie znaczenie, nowe w naszej literaturze, zostało odkryte przez romantyków w twórczości ludowej i przedstawione jako źródło poznania tajników wszechświata, nad którym panują istoty nadprzyrodzone. Pojawiły się one już w programowych Balladach i romansach jako duchy, zjawy, nimfy o nieograniczonych możliwościach i nieodgadnionych często motywach działania. Czasami złośliwe, swawolne, budziły wśród ludzi lęk, gdyż – według odwiecznych wierzeń – utożsamiano
Ludowość to typowa cecha literatury romantyzmu i dowodów na jej realizację w literaturze jest mnóstwo. Ustalmy, na czym ten zabieg polega. Ludowość jest to: zwrot do motywów ludowych – treść utworów romantycznych często była zaczerpnięta z podań i opowiadań ludu, bohaterami także czyniono wieśniaków; wykorzystywanie ludowych gatunków literackich – tu przykładem gatunku w prostej linii wywodzącego się z twórczości ludowej jest ballada; ukazywanie świata przez pryzmat spojrzenia ludowego – wg kryteriów moralności ludowej – werdykty w II
Pozytywizm Początkowo są to czasy potępiania i odrzucania wszystkiego, co romantyczne. Zwłaszcza w tekstach publicystów, z Aleksandrem Świętochowskim na czele. Szło tu, rzecz jasna, przede wszystkim o polityczno-społeczny program pozytywistów. Ich koncepcja pracy organicznej i odrzucenia zbrojnej konfrontacji z zaborcami zdecydowanie nie dała się pogodzić z romantyczną wizją powstania i prometejskiego poświęcenia, uważaną przez przedstawicieli nowej epoki za bezmyślne, samobójcze szaleństwo. Pozytywiści sprzeciwiali się kreowaniu roli artysty jako osobnika stojącego poza społecznością. Ich zdaniem artysta to członek społeczeństwa
Romantyczny świat to świat ballad Mickiewicza, pejzaże zawarte w Sonetach krymskich, kraina Szwajcarii z wierszy Słowackiego i szlak wiodący romantyka na Wschód. Oto zasady organizujące w utworach romantyków: Równouprawnienie istot realnych i fantastycznych. Rusałki, zjawy, osobistości pokroju Świtezianki zapełniają ten świat na równi z istotami ziemskimi. „Duchowa” postać natury. Romantycy uczynili z przyrody element żywy i czujący – przyroda bywała inspiracją poetyckiej wyobraźni, tłem wydarzeń określających odpowiednią atmosferę, istotą, która wraz z człowiekiem odczuwała jego cierpienia. Warto zwrócić uwagę na
Powstanie listopadowe 1830 roku to świeży i bolesny dla twórców romantycznych temat. Wielcy wieszczowie nie brali w nim bezpośredniego udziału, lecz swoje poglądy i nawiązania do tego wydarzenia zamieszczali przede wszystkim w dramatach romantycznych. I tak: Adam Mickiewicz nawiązuje do powstania listopadowego w III części Dziadów. Nie jest to nawiązanie bezpośrednie. Domyślamy się, że gdy pisał III część w Dreźnie, spotkawszy falę popowstaniowych emigrantów, pragnął dać wyraz swoim uczuciom patriotycznym i w pewien sposób zrekompensować to, że sam w powstaniu
Przekonanie o posłannictwie Polski wobec innych narodów było w romantyzmie bardzo popularne. Mesjanizm narodowy to wiara w to, że Polska jest narodem wybranym, że zabory – to jej męczeństwo, które odkupi winy innych krajów, że emigranci polscy to apostołowie wolności, za którą cierpi ich ojczyzna. Słowem, jest to słynne hasło: „Polska Chrystusem narodów”. Różne ujęcia mesjanizmu narodowego znajdujemy w utworach romantycznych: Dziady Adama Mickiewicza. Tu hasło mesjanizmu narodowego zostało chyba najpełniej i najbardziej obrazowo
Kwestia niepodległości Polski rozdartej między zaborców była tym elementem, który sprawił, że romantyzm polski nie przeminął tak szybko jak w innych krajach, to wiadomo, że będzie to temat najważniejszy i podejmowany bardzo, bardzo często. Zresztą – walka o wolność może odbywać się na różne sposoby – metody patriotów są tak samo dyskutowane jak ich skuteczność. Oto przekrojowy zestaw utworów podejmujących problem miłości do ojczyzny i walki o jej wyzwolenie: Adam Mickiewicz Konrad Wallenrod – walka
Czym jest orientalizm? To nic innego jak fascynacja Wschodem – kulturą Turków, Arabów, Chin, Japonii, Persji. To pełen uniesienia zachwyt egzotyką dalekich pejzaży i zabytków historii Wschodu. Modzie na orientalizm uległo całe pokolenie romantyków. Oto kilka przykładów. George Byron umieszczał akcję swoich powieści poetyckich w egzotycznych realiach – tureckich haremach, wybrzeżach Grecji. Dowodem jest Giaur i Korsarz. Adam Mickiewicz dał wyraz zachwytowi Orientem, refleksją nad jego krajobrazem i architekturą w cyklu Sonetów krymskich. Juliusz Słowacki „zaraził”
Nie ma romantyzmu bez bohatera romantycznego. Jest to postać zrośnięta z epoką, organizująca większość utworów – symbol młodego człowieka pierwszej połowy XIX w. Jest czymś na wzór znajomego, to symbol, uosobienie, do którego ciągle powracamy. Jest może dziwaczny, czasem nie wiadomo, czy żywy, czy martwy – ale na pewno nie jest nudny. Zarysujmy schemat ogólny Młodość bohatera romantycznego określona jest przez: samotność, poczucie wyobcowania wśród ludzi, wrażliwość, bunt wobec świata. Młody
Mapa informacji o romantyzmie polskim – ujęta w sześć punktów – wygląda tak: I. Początek 1818 – Kazimierz Brodziński wydał O klasyczności i romantyczności – teoretyczną podbudowę romantyzmu. 1822 – Adam Mickiewicz wydał Ballady i romanse – praktyczną realizację ideałów romantyzmu. Ważną osobowością, propagującą ideologię romantyzmu był także Maurycy Mochnacki – filozof, krytyk literacki, artysta. II. „Trzon” literatury romantycznej stanowi dorobek trzech wieszczów: Adam Mickiewicz – (Grażyna, Konrad Wallenrod, Dziady, Pan Tadeusz, liryki lozańskie
Topos pielgrzyma w polskiej literaturze romantycznej. Pielgrzym był typem bohatera szczególnie lubianego przez literaturę romantyczną. Pojawiał się on w trzech kontekstach: pielgrzymki w czasie w przestrzeni w głąb siebie. Na świecie po motyw romantycznego pielgrzyma pierwszy sięgnął George Byron (Wędrówki Childe Harolda). Do literatury polskiej wprowadził go Adam Mickiewicz cyklem Sonetów krymskich – ich bohater nie tylko podróżuje po Krymie, ale również zagłębia się we własną psychikę, oddaje się refleksjom,
Klęska powstania listopadowego usunęła w cień nie tylko dyskusje estetyczne i światopoglądowe między romantykami a klasykami, ale sprawiła, że temat wolności ojczyzny, walki o niepodległość stał się tematem najistotniejszym. O walce pisał Adam Mickiewicz jeszcze przed powstaniem w powieściach poetyckich: Konradzie Wallenrodzie i Grażynie. Później w III części Dziadów, w wierszach: Do Matki Polki, Śmierć Pułkownika, Reduta Ordona. Wczesne utwory Juliusza Słowackiego to liryki powstańcze: Hymn (Bogarodzico, Dziewico!), Kulik, Oda do wolności. Poeta wzywał w nich szlachtę do walki,
Nostalgia, czyli tęsknota za ojczyzną, była udziałem wszystkich poetów emigrantów. Wspominali więc z miłością i zachwytem okolice, w których się wychowali, jak utracony raj, a ostateczność wygnania, jego nieodwracalność, dodatkowo nakazywała idealizować kraj lat dziecinnych. Pan Tadeusz Adama Mickiewicza jest najwyższym wyrazem patriotyzmu. Poeta wychwala piękno ziemi ojczystej, nie skąpiąc czytelnikowi opisów krajobrazu i jednoznacznych deklaracji o przewadze uroków litewskiego pejzażu nad każdym innym. Kiedy Tadeusz ze szczerym oburzeniem przeciwstawia się zachwytom Telimeny i Hrabiego nad
