LICEUM
Na przykład: Ja – Sarmata! Na pewno tak i wielką literą rzekłby o sobie Jan Chryzostom Pasek. I Zagłoba, i Cześnik, i Stolnik, i Jacek Soplica. Zagłoba wywiódłby natychmiast, iż Bóg tak podzielił ludzkość, wszak inną krew ma plebejusz, inną chłop, a inną szlachcic – Sarmata, bowiem różnie łączą się one z miodem pitnym! Świadczy to o dumie, a nawet pyszałkowatości. Ja – Sarmata wywodzę się ze starożytnego, walecznego rodu. Jestem wierny swojej tradycji i wiernym wyznawcą swojej religii. Mam absolutne
Człowiek i jego kondycja we wszechświecie – próba poszukiwań wartości trwałych i ocena wartości świata doczesnego. Istota ludzka wobec czasu i przemijalności (Daniel Naborowski). Życie jako heroiczna walka z pokusami ziemskimi (Mikołaj Sęp-Szarzyński). Temat miłości – różne jej ujęcia i sposoby opisu. Miłość jako uczucie trwalsze niż przemijanie (Daniel Naborowski: Do Anny). Miłość skierowana do Boga jako jedyna prawdziwa wartość (Mikołaj Sęp-Szarzyński: O nietrwałej miłości rzeczy świata tego). Miłość jako pożar zmysłów i jako gra wojenna –
Najprościej podzielić polski barok na dwa ważne nurty: dworski (Jan Andrzej Morsztyn, Daniel Naborowski), sarmacki (Jan Chryzostom Pasek, Wacław Potocki). Nie zamyka to jednak zasobu informacji o baroku polskim. W zakresie poezji wyróżniamy przecież poezję metafizyczną, „ziemskich rozkoszy”, plebejską, ziemiańską. Warto wynotować sobie zestaw autorów i tytułów: Prekursor baroku – Mikołaj Sęp-Szarzyński – poeta „rozdwojony w sobie”: Rytmy albo wiersze polskie O nietrwałej miłości rzeczy świata tego O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem, światem i ciałem Jan
Celem poezji barokowej jest zaszokować, zaskoczyć odbiorcę. Dlatego twórcza praca poetów skupia się na poszukiwaniu nowych form wyrazu, na oryginalności pomysłu – czyli „konceptyzmie”. Najpopularniejszą techniką baroku była przecież metoda twórcza Giambattisty Marina – czyli konceptyzm. Przejął tę technikę polski Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski, stosował tę technikę też Wacław Potocki. Zasadą był oryginalny, zaskakujący pomysł na ujęcie treści. Mogło być to wprowadzenie do poezji brzydoty – opisu rozkładających się
Troska o losy człowieka wynika już z charakteru tej epoki, z jej metafizycznej, skierowanej ku pozaziemskiej tematyce filozofii. Troska ta wyraża się w poszukiwaniu odpowiedzi na odwieczne pytanie: kim jest człowiek? Czy istnieje w doczesnym świecie cokolwiek trwałego? Jakie wartości są prawdziwe? Tę refleksję znajdujemy już w twórczości prekursora baroku – Mikołaja Sępa-Szarzyńskiego. Wg tego twórcy życie człowieka jest heroiczną walką z szatanem – czyli z ciałem, z pokusami ziemskimi. Wyraża to Sęp-Szarzyński w sonetach O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem,
Mikołaj Sęp-Szarzyński (prekursor) Rythmy abo wiersze polskie krąg tematów filozoficznych; Daniel Naborowski (wczesny barok) Krótkość żywota filozofia przemijania, śmierci, kondycji człowieka; Sebastian Grabowiecki (wczesny barok) Setnik rymów duchowych filozofia przemijania, śmierci, kondycji człowieka; Jan Andrzej Morsztyn (dworak-dyplomata) Kanikuła albo psia gwiazda Lutnia poeta miłości, flirtu, polski marinista Stanisław Herakliusz Lubomirski (poeta-magnat) Sen O wartości rad poeta „światowych rozkoszy” Hieronim Morsztyn (poeta-sarmata) Światowa rozkosz kunszt poezji ziemiańskiej, tzw. „światowej rozkoszy” Zbigniew
Kontrast jako zasada kompozycji w baroku, jego związki z filozofią epoki. Barok – epoka w kulturze europejskiej, której granice zakreśla się od końca wieku XVI do połowy wieku XVIII. Jedną z cech wyznaczających jej specyfikę jest zasada kontrastu. Ma ona dwa istotne źródła: religijne, filozoficzne (Pascal i Kartezjusz). Obydwa można nieco schematycznie sprowadzić do akcentowania, jako opozycyjnych, wartości świata materialnego i duchowego. Ich przeciwstawienie doprowadza do ukształtowania dwóch modeli twórczości: poezji światowych rozkoszy oraz
Scharakteryzuj twórczość Jana Andrzeja Morsztyna. Jan Andrzej Morsztyn jest czołowym reprezentantem dworskiej poezji barokowej. Jego poetycki dorobek określono mianem „błahej treści w wyszukanej formie”. Źródłem tej etykietki jest fakt, iż Morsztyn jako marinista skupił swe twórcze działania na poszukiwaniu nowych, kunsztownych, zaskakujących form wyrażenia treści. I tak, tematami jego utworów nie są problemy egzystencjalne ani prawdy filozoficzne. Bywają nimi: życie dworskie, płocha miłość, flirt, zmysły, „gra miłosna” – stąd też inne określenie Jana
Panują kolejno: Stefan Batory, Zygmunt III Waza, Władysław IV, Jan Kazimierz, Michał Korybut Wiśniowiecki, Jan III Sobieski, August II Sas rozpoczyna czasy saskie – schyłkową fazę baroku w Polsce. Wszyscy wyżej wymienieni królowie są elekcyjni – wybrani przez ogół szlachty polskiej. W kraju panuje przecież demokracja szlachecka, i choć król jest władzą wykonawczą, na sejmach zapadają ważkie decyzje. Szlachta uzyskuje coraz więcej przywilejów, m.in. liberum veto (wolne: nie pozwalam), dzięki któremu jeden niezadowolony
Kontrreformacja – to prąd powstały w Kościele katolickim w odpowiedzi na zagrożenie reformacją. Miał on na celu zreformowanie Kościoła, przeprowadzenie tzw. „reformy chrześcijańskiej”. Tymczasem stała się kontrreformacja ruchem określającym kulturę końca XVI wieku aż po XVIII wiek. Ogromną rolę w określeniu tej kultury, a nawet życia politycznego odegrali jezuici. Kontrreformacja w swoich początkach była ruchem twórczym, a nawet tolerancyjnym, później doprowadziła do podporządkowania kultury Kościołowi, tłumienia swobody wypowiedzi, walki z innowiercami (m.in. uchwała o wygnaniu arian była takim
Każda epoka przynosi nowe zbiory zasad budowania utworów literackich. Dzieła, w których są one zawarte, nazywamy poetykami. Tworzyli je zwykle aktywni pisarze i filozofowie – jak w starożytności Arystoteles i Horacy. Teksty takie mają co najmniej podwójny charakter. Po pierwsze zawierają wizję, jaką na temat tego, jaka powinna być poezja, ma ich autor. Po drugie, mają też funkcję teoretyczno-literackiej pracy badawczej – zwykle odwołując się do pokrewnych lub przeciwstawnych przykładów literackich ilustrujących zawarte w poetyce
Potrzebne będą utwory: Jana Kochanowskiego Pieśń świętojańska o Sobótce Na dom w Czarnolesie Na lipę Szymona Szymonowica – Żeńcy i inne sielanki Mikołaja Reja – Krótka rozprawa… Przede wszystkim trzeba wyeksponować arkadyjską wizję wsi. Tę idylliczną, sielankową, będącą niemal rajem na ziemi. Wieś – to natura, jej regularność, cykliczność, harmonia. Wieś to porządek odwiecznych praw przyrody. Wieś to spokój i wewnętrzna harmonia człowieka. Wieś to przyjemność i radość: dobre jadło, polowanie, rybołówstwo, to także praca:
Można pokusić się o porównanie z wiekami średnimi, ba z antykiem, bo przecież renesans wskrzesza starożytną wizję człowieka i jego indywidualizmu. Anonimowość i skromność średniowiecza już mu nie wystarcza. Jaką pozycję chce zająć w życiu, we wszechświecie? Szukaj u: Dantego w Boskiej Komedii, Boccaccia w Dekameronie, Szekspira w Hamlecie (słynny monolog „Być albo nie być”) Jana Kochanowskiego w Pieśniach, Trenach (tu zauważ kryzys światopoglądowy zawarty w Trenach), Mikołaja Reja w Żywocie człowieka poczciwego, Mikołaja Sępa Szarzyńskiego
Jeśli wyruszacie w·aśnie na pracę klasową z języka polskiego, z renesansu, z takim tematem trzeba się liczyć. Jest to zresztą temat ciekawy i przyjemny. O władzy zawsze lubimy się wypowiadać (najczęściej krytycznie, w końcu po to jest) – i nie ma epoki, w której nie powiedziano by czegoś o władcach. Renesans wnosi różne wizje, ujmuje rzecz teoretycznie (Machiavelli) i ukazuje na praktycznych przykładach (Makbet, Parys-Aleksander). Więcej – opiewa w poezji… Czegóż więcej trzeba? Przygotowuj sobie cytaty o władzy Apel Jana Kochanowskiego:Wy, którzy
Pierwsza naprawdę renesansowa wizja człowieka zanurzonego w świecie spraw doczesnych, wyłania się z Dekameronu Boccaccia. Tam człowiek żyje pełnią życia! Nie obawia się przyznać, że chce korzystać z przyjemności życia, kochać – nie tylko platonicznie – dążyć do sławy i bogactwa. Bohater pozytywny Dekameronu, to człowiek energiczny, sprytny, dążący do celu rozmaitymi metodami, także intrygą, podstępem, oszustwem. Jakże daleki jest od skromnego przedstawiciela średniowiecza, który w centrum wszelkich wartości sytuował Boga i myśl o tym, co będzie
Jakie gatunki literackie uprawiano w renesansie? Które przejęto z antyku, a które ze średniowiecza? Renesans wskrzesił duszę antyku. Nic więc dziwnego, że gatunki uprawiane przez starożytnych stały się ulubionymi formami twórców humanistycznych. Odrodzenie przejmuje następujące gatunki antyczne: Pieśni. Na przykład tłumaczenie pieśni Horacego, choćby Pieśń XXIV (Niezwykłym i nie leda piórem opatrzony). Tym niemniej, czytając zupełnie oryginalne pieśni Kochanowskiego, także zauważamy zachowanie kunsztownej, tradycyjnej formy, dawniej wykonywanej przy muzyce, z czasem zupełnie
Tematy pieśni: pochwała Boga, relacja człowiek-Bóg, pochwała życia i świata, filozofia epikurejska i stoicka, motyw poety – ptaka (nieśmiertelności twórcy), dobra sława, moralne powinności człowieka. Przegląd pieśni Pieśń XXV – Czego chcesz od nas Panie za twe hojne dary… Pieśń ta zyskała również miano hymnu do Boga, jest pieśnią pochwalną, zawiera wspaniałą, renesansową wizję świata. Oto kosmos i ziemia to dzieło boskie, pełne harmonii i uporządkowania, człowiek czuje się dziedzicem Boga na ziemi, chwali
Nazwa ta pasuje do renesansu polskiego, gdyż podobnie jak złoty wiek starożytności odrodzenie polskie obfitowało w wydarzenia w dziedzinie kultury i sztuki: zarówno na polu architektury, malarstwa, muzyki, jak i literatury. Warto zaznaczyć, że początek renesansu polskiego przypada na czasy panowania rodu Jagiellonów (początek epoki datuje się na rok 1450). Wraz z żoną króla Zygmunta Starego – Boną Sforzą (czyt. Sforcą) przybywa do Polski kultura Włoch. Wśród świty królowej znajdują się uczeni, muzycy, innowacje dotyczą
Z renesansowego kalendarza 1513 – pierwsza polska książka drukowana: Raj duszny Biernata z Lublina, 1518 – ślub Zygmunta Starego z Boną Sforzą, 1543 – ukazuje się dzieło Mikołaja Kopernika O obrotach sfer niebieskich, 1548 – rządy przejmuje ostatni król z dynastii Jagiellonów – Zygmunt August, 1569 – unia lubelska (powstaje Rzeczpospolita Obojga Narodów), 1580 – wydanie Trenów Jana Kochanowskiego, 1595 – pożar na Wawelu; wkrótce król Zygmunt III Waza przeniesie stolicę do Warszawy. Epoka
Cechy dramatu szekspirowskiego W dziedzinie rozwoju form dramatycznych zapisał się Szekspir jako twórca nowożytnego teatru. Wprowadził bowiem innowacje, odstępujące od zasad tragedii klasycznej. Cechy dramatu szekspirowskiego to: Złamanie klasycznej reguły trzech jedności. W Makbecie nie została zachowana jedność miejsca – akcja rozgrywa się w komnatach pałacowych, na leśnej polanie, polu bitwy. Nie zachodzi tu także jedność czasu. Akcja jest wielowątkowa: mamy do czynienia z tematem walki dobra ze złem, lecz także z politycznym (walka