ŻiT KOCHANOWSKI
Starożytność jako źródło inspiracji dla Jana Kochanowskiego. Jakie odwołania do tradycji antycznej można znaleźć w twórczości tego poety? Polecenie wyraźnie wskazuje, że w twórczości Jana z Czarnolasu pojawiają się nawiązania do antyku. Cała trudność w wyszukaniu tych nawiązań i ich uporządkowaniu. Pamiętaj: praca nie może zamienić się w katalog dzieł Kochanowskiego! Najpierw zastanów się, jakiego typu nawiązania możesz znaleźć, później zilustruj je odpowiednimi przykładami literackimi. Nigdy odwrotnie! We wstępie pracy dobrze byłoby wskazać przyczyny tak
Mikołaja Reja tradycyjnie nazywa się ojcem literatury polskiej, Jana Kochanowskiego – ojcem polskiej poezji. Co ich łączy? Obaj tworzą w tej samej epoce i obaj w języku polskim. Obaj pozostawili bogaty dorobek literacki w języku ojczystym, uprawiali podobne gatunki literackie (choć nie wszystkie). Rozważając sprawy tego świata, obaj twórcy odwoływali się do starożytnej idei harmonii i umiaru, stoicyzmu i epikureizmu. Obaj wykazywali troskę o losy kraju, podejmowali tematy społeczne, spełniali obowiązki obywatelskie. Obaj tworzyli sielski obraz wsi,
Jan Kochanowski i Mikołaj Sęp-Szarzyński żyli w tym samym czasie… Nie do końca to prawda. Kochanowski (1530-1584) był o dwadzieścia lat starszy od Sępa-Szarzyńskiego (ok. 1550 -1581). Mikołaj Sęp-Szarzyński należy do trzeciego, po Reju i Kochanowskim, pokolenia twórców renesansowych. Koncepcja Boga W twórczości Jana Kochanowskiego jest niejednolita. Można powiedzieć, że ewoluuje od koncepcji zarysowanej w Hymnie, poprzez Pieśni, Fraszki, Psałterz, aż po Treny. Skup się na omówieniu pierwszego i ostatniego dzieła. Bóg przedstawiony w Hymnie to artysta,
Jan z Czarnolasu pierwszy: zadbał o kompozycję strof; wprowadził do naszej literatury tren, fraszkę, pieśń; sięgał do starożytnych po modele wiersza, rymu, porównań; w myśl renesansowej ideologii wielbił we wszystkim misterną, harmonijną konstrukcję, symetrię, odpowiedniość – a zasady te stosował w swojej twórczości; szanował antyk – mistrzami byli mu Horacy, Wergiliusz…; znał mitologię, literaturę starożytną, wiele studiował – wszystko to widać w jego utworach. Jakimi cechami odznaczają się utwory Kochanowskiego? Są erudycyjne – trzeba
Owszem, podejmował, choć faktycznie nie jest to motyw szczególnie eksponowany, rzadko też wspominają o nim podręczniki. Zwłaszcza że wieszcz chciał „kochać statecznie”, czyli roztropnie, spokojnie – nie tak, jak późniejsi romantycy: pełni namiętności szaleńcy. Ale, ale… Już podczas studiów w Padwie młody podówczas Jan poświęcił cykl łacińskich elegii niejakiej Lidii… Kim była? Nie dowiemy się nigdy. Część badaczy podejrzewa, że mogła to być postać jedynie literacka. Potem – w okresie dworskim – pojawia
Kochanowski napisał Pieśń świętojańską o Sobótce już po osiedleniu się w Czarnolesie, uformował ją w pieśni dwunastu panien, które tańcząc wokół ogniska, kolejno się prezentują. W całości dwunastu pieśni jawi się nie tylko wizja wsi, obserwujemy opiewanie własnych uczuć, przymiotów „nieprzepłaconej” Doroty (narzeczonej Kochanowskiego), a nawet ślady podań i legend ludowych, obfitujących w krwawe i makabryczne wydarzenia. Obrazu wsi dotyczą przede wszystkim pieśni panny pierwszej, szóstej i dwunastej. Są to pieśni, które ukazują wieś sielankowo – czyli prezentują wizję
W hymnie Czego chcesz od nas, Panie… Jan Kochanowski połączył wizje Boga i natury. Bóg został tu ukazany jako genialny artysta, architekt świata, szafarz wszelakich łask i dóbr. Jednym z takich łask jest właśnie możliwość życia w tak harmonijnym, pełnym piękna świecie. Stworzona przez Boga natura jest dowodem na Jego niezwykłą moc – trudno bowiem dopatrzeć się jakiś błędów i uchybień w tym doskonałym dziele. Radość z życia zgodnego z
Pieśń jest gatunkiem bardzo starym, sięgającym literatury antyku, silnie związanym z muzyką i początkowo wykonywanym wraz z nią. Pierwszym twórcą pieśni i wzorem dla Jana z Czarnolasu był Horacy – dlatego niektóre pieśni Kochanowskiego są przekładami albo luźnymi parafrazami carmin rzymskiego poety. Są one w większości poważne, ich tematyka zaś jest różnorodna. Wystarczy dokonać przeglądu różnych rodzajów pieśni. Są wśród nich: pieśni towarzyskie, inaczej biesiadne, (Miło szaleć, kiedy czas po temu); pieśni miłosne (Pieśń XXI); pieśni
Treny Jana Kochanowskiego Jest to słynne dzieło Jana Kochanowskiego, poświęcone zmarłej córce Urszuli, która miała być „spadkobierczynią lutni”, czyli spadkobierczynią talentu poetyckiego Kochanowskiego. Bohaterką jest nie tylko Urszulka – choć zbolały poeta często ją wspomina, dużo częściej tematem Trenów stają się uczucia rozpaczającego ojca, jego bunt, wreszcie uspokojenie – stanowią one zatem autoanalizę własnych odczuć i własnej duszy, konfrontację z wcześniejszymi poglądami filozoficznymi. Pierwsze dwa zawierają usprawiedliwienie ojca, który musi wypowiedzieć swój
Odrębnym, wysoko cenionym dziełem Kochanowskiego, jest jego Psałterz Dawidów – czyli poetycko przetłumaczony na język polski zbiór psalmów Dawidowych – wydany w roku 1579. Poeta jest jego twórcą, gdyż nie dokonał dosłownego, odtwórczego przekładu, lecz włożył w to dzieło cały kunszt poetycki, myśl psalmów ujmował na swój własny sposób. Dzieło to wyraża uczucia człowieka, zwróconego ku Bogu, wielbiącego Boga, pokładającego w nim nadzieję, lecz także człowieka obnażającego własny lęk, rozpacz i żal. Cechą szczególną psalmów
Kim jest człowiek, jakie jest jego miejsce w świecie? Również takie trudne problemy znajdujemy w błahych gatunkowo fraszkach Jana Kochanowskiego. Są to problemy filozofa, humanisty poszukującego spokoju i prawdziwych wartości. Fraszka O żywocie ludzkim nie jest utworem zbyt optymistycznym. Przypomina o tym, że wszystko przemija, nic więc człowiekowi po wartościach, takich jak: „zacność, moc, pieniądze, sława”. Człowiek ma do odegrania w teatrze życia swoją rolę. Wszystko musi przebiegać zgodnie z wolą Reżysera, czyli Boga – Budowniczego świata.
Informacje podstawowe Fraszka jest gatunkiem o rodowodzie antycznym. Nazwa pochodzi z języka włoskiego, gdzie „frasca” w znaczeniu przenośnym oznacza błahostkę, coś lekkiego, żartobliwego. Powstała na bazie starożytnego epigramatu, którego twórcą był Simonides z Keos. Tak jak epigramat odznacza się krótką, maksymalnie zwięzłą formą. Kochanowski odszedł od konwencji gatunku, z utworu lekkiego, o niezobowiązującej tematyce uczynił typ wypowiedzi lirycznej, ujętej często w wyszukaną stylistycznie formę i podejmującej ważne kwestie. Fraszka bywa pisana:
Odprawa posłów greckich jest pierwszą polską tragedią humanistyczną, utrzymaną w konwencji tragedii greckiej. Treść utworu odwołuje się do mitu trojańskiego, jednego z częściej wykorzystywanych przez tragików greckich, tym samym nawiązuje do wydarzeń z Iliady Homera. W budowie utworu zachowane są cechy tragedii klasycznej: Podział na epizody i komentarze chóru. Sama obecność chóru, który zwraca uwagę odbiorcy na określone problemy. Liczba osób na scenie nie przekracza trzech. Zachowana jest zasada trzech jedności: miejsca –
Treścią nawiązuje Odprawa posłów greckich do mitu trojańskiego, opowiadającego o tym, jak Parys, królewicz trojański, porwał piękną Helenę – żonę Menelaosa, władcy greckiego. Mit głosi, że miłość Heleny obiecała Parysowi Afrodyta. W dramacie Kochanowskiego obserwujemy krótki fragment tych dziejów – moment, gdy do Troi przybywają posłowie greccy, aby wypertraktować oddanie Heleny mężowi i tym samym zapobiec wojnie. Król Troi – Priam chce podjąć decyzję na podstawie werdyktu Rady Królewskiej. Królewicz Parys pragnie zatrzymać
Dwie fraszki O żywocie ludzkim: O żywocie ludzkim (1) Fraszki to wszystko, cokolwiek myślemy, Fraszki to wszystko, cokolwiek czyniemy; Nie masz na świecie żadnej pewnej rzeczy, Próżno tu człowiek ma coś mieć na pieczy. Zacność, uroda, moc, pieniądze, sława, Wszystko to minie jako polna trawa. Naśmiawszy się nam i naszym porządkom, Wemkną nas w mieszek, jako czynią łątkom Oto fraszka – chwila zadumy nad ludzkim losem, nad ulotnością ziemskich wartości. Wszystko, co myślimy
Twierdzenie takie jest słuszne, gdyż Treny są nie tylko wyrazem ojcowskiego bólu, lecz także traktatem filozoficznym. Najdziwniejsze i zaskakujące jest to, że poeta, który dotąd w Pieśniach i we Fraszkach głosił pochwałę życia, pochwałę człowieka jako istoty wspaniałej, nakazywał spokój, wyznawał stoickie zasady, renesansowy postulat harmonii i równowagi życiowej – tworzy dzieło, które w dużej mierze jest zaprzeczeniem tych ideałów, załamaniem całego renesansowego poglądu. Okazuje się, że człowiek dotknięty nieszczęściem nie znajduje odpowiedzi ani ukojenia
Nowy wzorzec parenetyczny W renesansie dochodzą do głosu postulaty patriotyczne, a wraz z nimi – wzór patrioty. Przykładem jest Antenor, gdyż miłość do ojczyzny stawia nie tylko ponad dobra materialne, lecz także ponad uczucia, takie jak przyjaźń. Jego sylwetka jest silnie skontrastowana z osobami Parysa (Aleksandra) i przekupnego posła Iketaona. Zapamiętaj! Utwór wnosi obraz mądrego, idealnego władcy w wersji renesansowej. Przesłanie i tematyka Tragedia ma dwie warstwy znaczeniowe: uniwersalną – bezpośrednio prezentowaną patriotyczną – ukrytą – dotyczącą
Według Kochanowskiego na życie szczęśliwe składa się kilka receptur: sięgnął po pomysły starożytnych epikurejczyków i stoików, zmieszał je z chrześcijańską nauką o Bogu i prawym życiu, dodał swoje refleksje… Taka mieszanka to bezsporny przepis na szczęście. Oto zasady: Ufaj Bogu! Bóg jest największym Architektem, Stwórcą, Opiekunem człowieka, Reżyserem istnienia, Budowniczym Kosmosu, Artystą i Mistrzem. Obdarował człowieka życiem i wieloma darami ziemi – człowiek więc winien pracować, pielęgnować dzieło Boskie. Używaj życia! Nie odmawiaj sobie przyjemności, chwytaj
Ojczyzna, patriotyzm, sprawy kraju zajmowały w twórczości Jana Kochanowskiego bardzo ważne miejsce. Temat ten obecny jest nawet we fraszkach. We fraszce Na sokalskie mogiły poeta wyraża pogląd, iż śmierć za ojczyznę to najbardziej szczytna i mężna śmierć. Wśród pieśni patriotycznych najbardziej znana jest Pieśń V (O spustoszeniu Podola) nawiązująca do najazdu Tatarów na Podole. Adresatem utworu jest polska szlachta, którą Kochanowski gani za niestrzeżone granice, brak stałego wojska i dbanie o własne interesy, a nie dobro
Dlaczego Jan Kochanowski to typowy humanista i poeta doctus? Jan Kochanowski nawet współczesnym ludziom mógłby zaimponować rozległością swoich zainteresowań i wykształceniem. Jest z pewnością najwybitniejszym twórcą epoki renesansu i tym właśnie różnił się od Mikołaja Reja, że ogromnie dbał o kształt swojego stylu, o formę uprawianych gatunków i o artyzm języka, a także o wszechstronną wiedzę. Kochanowski studiował w Akademii Krakowskiej, w Królewcu, w Padwie, które to studia zadecydowały o erudycji poety. Nie były mu obce języki klasyczne: łacina, greka, hebrajski, studiował