Powieść
Wiek XVIII to wielki start powieści w literaturze światowej. W stuleciu XVII dominowały jeszcze eposy i pamiętniki. Teraz proza powieściowa zacznie swą niezwykłą karierę, a jej ojczyzną jest XVIII-wieczna Anglia.
Wielkie powieści angielskie:
- Daniel Defoe – Przypadki Robinsona Crusoe,
- Jonathan Swift – Podróże Guliwera,
- Henry Fielding – Historia życia Toma Jonesa,
Inne: - Jean Jakub Rousseau – Nowa Heloiza,
- Ignacy Krasicki – Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki.
Uwaga!
Twórcy powieści XVIII-wiecznej lubili przyjmować za oś budującą akcję motyw podróży.
Pisano też najpierw w pierwszej osobie, jakby w imieniu głównego bohatera (pozostałość po pamiętnikarstwie). Narracja trzecioosobowa wykształci się później – powieść realistyczna zdominuje wiek XIX.
- W Polsce pierwszą powieścią nowożytną są Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki Ignacego Krasickiego.
Inna, o której warto pamiętać, to np. Podróż do Ciemnogrodu Stanisława Kostki-Potockiego.
Powiastka filozoficzna
Utwór krótszy od powieści i paraboliczny – to znaczy, że prezentowana czytelnikowi fabułka jest zaledwie ilustracją, pretekstem do przekazania innych, głębszych treści. W przypadku filozofów – będą to treści filozoficzne. Najlepszym przykładem jest Kandyd… Woltera.
Kandyd, czyli optymizm – tytułuje swoje dziełko filozof i rzeczywiście – losy Kandyda mają zobrazować krytykę optymistycznej filozofii Leibniza, wykazać, że świat nasz wcale nie jest najlepszym z możliwych
Powiastki filozoficzne
- Wolter – Zadig, Kandyd,
- Diderot – Kubuś Fatalista i jego pan.
Bajka
Mistrzem bajki francuskiej był znakomity La Fontaine, mistrzem bajki polskiej – Ignacy Krasicki.
Bajka ma konstrukcję dość prostą – opowiada jakąś historyjkę, najczęściej o zwierzętach, lecz pod ich postaciami kryją się ludzie i głębokie prawdy o człowieku. Krótki zwykle wierszyk ujmuje daną sytuację zgrabnie, wieńczy go puenta lub morał. Niektóre postacie baśni stają się alegoriami – lis symbolizuje chytrość, niedźwiedź siłę, owca – niewinność. Najważniejsze dla polskiej literatury są bajki Ignacego Krasickiego – w dalszej części zamieszczamy ich przegląd.
Poemat heroikomiczny
Utwór epicki, który stanowił parodię eposu bohaterskiego. W patetycznej formie opowiada zdarzenia błahe i codzienne – takie zestawienie powoduje efekt śmieszności.
Autorem polskich poematów heroikomicznych był Ignacy Krasicki (Monachomachia i Myszeidos).
.
Sielanka
To gatunek poetycki wywodzący się z antycznej Grecji, który obejmuje utwory utrzymane w pogodnym tonie, opowiadające o życiu pasterzy lub wieśniaków. Sielanki związane są z arkadią – czyli mityczną krainą wiecznej szczęśliwości, gdzie w zgodzie z naturą i w spokoju żyją pasterze.
.
Satyra
To utwór literacki o celu dydaktycznym, który wytyka i ośmiesza wady i występki ludzi, jak i życia zbiorowego – obyczajowego, społecznego, politycznego. Satyry poruszają najczęściej stałe tematy – pijaństwo, obżarstwo, obłudę. Istotą satyry jest krytyka wobec przedstawionych zjawisk, posługuje się więc ona często deformacją, groteską, wyostrzeniem atakowanych cech, a także dowcipem, ironią, kpiną i szyderstwem.
W Polsce autorami satyr byli Ignacy Krasicki i Adam Naruszewicz.
Zobacz: