Literatura dwudziestolecia
Nowe tendencje w powieści
- Podróż w głąb psychiki ludzkiej – bodziec do wszelkich eksperymentów prozatorskich, których efektem będą narodziny powieści strumienia świadomości.
- Wielka proza Tomasza Manna – niemieckiego noblisty, autora dzieł takich jak Czarodziejska góra, Buddenbrookowie, Doktor Faustus (symbol, intelektualizm, uniwersalizm).
- Nurt sag rodzinnych popularnych w ówczesnej literaturze:
- Buddenbrookowie Tomasa Manna,
- Saga rodu Forsythe’ów Johna Galsworthy’ego,
- Rodzina Thibault Rogera Martin du Garda i inne.
Szczegóły:
- W poszukiwaniu straconego czasu Marcela Prousta – to powieść, która wywołała rewolucję w dziedzinie nowoczesnej prozy.
- Oto narracja prowadzona według toku własnych wspomnień i skojarzeń, w głąb własnej psychiki.
- Czytelnik poznaje świat przetworzony przez psychikę narratora, drobny szczegół może stać się przyczyną refleksji, komentarzy, całego studium o człowieku.
- Czas, chronologia zdarzeń nie odgrywają już wiążącej roli – jedynie bieg myśli. Powstaje w efekcie czas subiektywny, psychologiczny.
- Powieść strumienia świadomości – to podróż ,,w poprzek czasu”.
Powieść parabola Franza Kafki – Proces, Zamek. Dzieje bohatera są ilustracją głębszej myśli – obrazem losu człowieka, dyskusją o sensie życia ludzkiego. Główny bohater – everyman – to reprezentant każdego człowieka, bez indywidualnych, jednostkowych cech. Świat przedstawiony w powieści naszkicowany jest przy użyciu poetyki oniryzmu – naśladowania atmosfery snu.
Przykład: Ulisses Jamesa Joyce’a.
Tu osią wiodącą narracji jest wewnętrzny monolog człowieka z całym jego nieuporządkowaniem, przeskokami, alogicznością.
- Technika symultaniczna w prozie – to metoda przedstawiania kilku miejsc jednocześnie, równoczesne prowadzenie wielu wątków w różnych miejscach. Stosuje symultanizm Dos Passos w swojej trylogii amerykańskiej, także James Joyce w Ulissesie – pokazując bieg myśli kilku osób w tym samym czasie. Dobitnie obrazuje symultanizm filmowy obraz „przekrojonego wieżowca”, w którym obserwujemy wydarzenia z setek mieszkań w tym samym czasie.
Nowe nurty w poezji
Dadaizm
- Tristan Tzara
- rewolucja przeciw sztuce
- totalna wolność tworzenia
- utwory: bezładna kompozycja dobranych na chybił trafił sylab (bełkot dadaistyczny)
- dada – nurt nazwano od pierwszych słów niemowlęcia
- pozostałość: collage w malarstwie.
Awangarda francuska
- Guillaume Apollinaire
- „nowa poezja”– akt twórczy wolnej wyobraźni
- liryzm wizualny: wiersze-rysunki, również swoją grafiką wyrażające zamysł autora.
Neoklasycyzm
- Paul Valéry,
- Thomas Eliot
- ideał „czystej poezji” – niezależnej od życiowych treści
- erudycja, filozoficzne i kulturowe aluzje w materii utworu
Surrealizm (nadrealizm)
- André Breton,
- Louis Aragon,
- Paul Eluard,
- wyzwolenie obrazów tkwiących w podświadomości człowieka – ze snu, halucynacji, wizji
- pisanie automatyczne, próba pisania bez kontroli intelektualnej swojej czynności
- w sztuce: dzieła Salvadora Dalego.
Futuryzm
- Filippo Marinetti,
- Włodzimierz Majakowski
- bunt przeciw tradycji i dziedzictwu przeszłości
- kult przemocy i wojny
- nowy język poetycki
- odrzucenie ortografii i interpunkcji
- Hasło: Ryczący automobil jest piękniejszy niż Nike z Samotraki.
Pablo Picasso – Panny z Awinionu
Nowe kierunki w sztuce
Hasła epoki
- Zobaczyć świat inaczej!
- Odrzucić naśladownictwo, odtwarzanie – tworzyć świat od nowa, po swojemu układać i komponować jego elementy!
- Niech atelier artysty będzie swoistym laboratorium, a twórca kreatorem!
- Nie ma jednego wzorca piękna – dzieła obłąkanych, prymitywnych plemion czy dzieci to też sztuka, bo to ich widzenie świata.
Kierunki
- Abstrakcjonizm – sztuki plastyczne, w których kształty i plamy barwne wcale nie odpowiadają rzeczywistości (odbiegają, abstrahują od rzeczywistych przedmiotów).
- Kubizm – (od kub – kostka, sześcian). Kierunek artystyczny, w którym kształty sprowadzane są do form geometrycznych. Cel – wyjść poza obserwację modelu, ująć w inne formy, stworzyć od nowa. Za pierwszy obraz kubizmu uważa się Panny z Awinionu Pabla Picassa.
- Surrealizm – w sztukach plastycznych i w literaturze, kierunek ten dąży do zwolnienia wyobraźni artysty od logiki czy norm estetycznych lub moralnych, do wydobycia sfer nieświadomych – stąd poetyka snu, zjawisk sennych w tym nurcie.
Zobacz:
Wymień i krótko scharakteryzuj tendencje w filozofii Europy XX-lecia międzywojennego.