Posts From redakcja
Powstanie nowych i upadek starych państw Pierwsza wojna światowa kompletnie zmieniła układ sił politycznych w Europie. Przegrały wojnę i upadły cztery cesarstwa, z których trzy odgrywały niewątpliwie olbrzymią rolę: Rosja, Niemcy, Austro-Węgry i Turcja. Austro-Węgry przestały istnieć. W środkowej i wschodniej Europie pojawiły się nowe kraje lub odzyskały niepodległość te, które ją niegdyś utraciły: Finlandia, Estonia, Łotwa, Polska, Czechosłowacja; Węgry (w cesarsko-królewskiej monarchii Madziarzy stanowili naród współrządzący, ale bez pełnej suwerenności); Jugosławia będąca dobrowolnym połączeniem ziem Słowian
Zapatrywania Polaków na sprawę niepodległości w przededniu wybuchu I wojny światowej Opcja austriacka, wiążąca nadzieje z Austro-Węgrami. Przyszła Polska znajdowałaby się pod berłem Habsburgów jako trzecia część dualistycznej, a odtąd trialistycznej monarchii (tej opcji sprzyjali Piłsudski i większość polityków galicyjskich). Opcja rosyjska, wiążąca nadzieje z imperium Romanowych. Liczyła na autonomię lub substytut niepodległości pod berłem cara, czy też innego członka rodziny panującej, która objęłaby obszary trzech zaborów (tę opcję reprezentowała endecja). Opcja rewolucyjna, wiążąca nadzieje z rewolucją
Rewolucja lutowa Rok 1917 zaznaczył się w dziejach Rosji dwiema rewolucjami, pierwszą o charakterze burżuazyjno-demokratycznym, która doprowadziła do obalenia caratu (luty-marzec; drugą, o charakterze socjalistycznym, która zrodziła pierwsze państwo mieniące się proletariackim, rządzone przez partię proletariacką (październik). Obalenie caratu okazało się wielokroć prostsze, niż można się było spodziewać po doświadczeniach lat 1905-1907. Złożyły się na to jednak przeróżne przyczyny: przedłużająca się, przynosząca same klęski wojna; niewłaściwe przygotowanie państwa do konfliktu; poważne osłabienie carskiego
Pierwsza faza konfliktu Za namową Niemiec, wykorzystując jako pretekst niewypełnienie ultimatum, Austro-Węgry 28 lipca 1914 roku zaatakowały Serbię, popieraną przez Rosję. Wojna przybrała charakter światowy, gdy kolejno Niemcy atakowały Rosję, Belgię, Francję, co z kolei spowodowało reakcję Anglii. Włochy ogłosiły neutralność. Nastąpił podział pomiędzy walczącymi stronami na: państwa centralne: Niemcy, Austro-Węgry, do których potem dołączyły Turcja i Bułgaria, koalicję zwaną ententą: Rosja, Anglia, Francja, Serbia, Belgia, Japonia, od 1915 roku Włochy, od
Geneza I wojny światowej Najistotniejszą przyczyną był spór o nowy podział świata między europejskimi mocarstwami. Na przełomie stuleci XIX i XX brakowało już niezagospodarowanych miejsc na mapie globu i bez nowego konfliktu niemożliwe okazało się wywalczenie kolejnych obszarów eksploatacji. Za najbardziej pokrzywdzone uważały się Niemcy i Włochy, późno zjednoczone i w związku z tym startujące do rywalizacji z gorszej pozycji. Francja dążyła do odzyskania straconych w 1871 roku Lotaryngii i Alzacji; Niemcy zaś, bojąc się francuskiego odwetu, chcieli je sobie
Lata trzydzieste to całkowita zmiana nastroju. Miejsce optymizmu zajmuje przeczucie nadciągającej katastrofy. Najważniejsze wydarzenia Świat 1930 – Samobójstwo Majakowskiego 1931 – Nocny lot Antoine’a Saint-Exupéry’ego – humanistyczne refleksje o ludzkiej wspólnocie – Film Chaplina Światła wielkiego miasta 1932 – William Faulkner, Światłość w sierpniu – nowoczesne techniki pisarskie: subiektywizm, retrospekcje 1933 – Tomasz Mann, pierwszy tom powieści Józef i jego bracia – czterotomowego dzieła ukończonego po II wojnie światowej; reinterpretacja wątków biblijnych –
Kolonializm nie był wcale w XIX w. zjawiskiem nowym. Mieliśmy do czynienia z jego kolejnym etapem, imperializmem, który wiązał się też z ewolucją kapitalizmu. Europa Zachodnia, a z opóźnieniem, także Austro-Węgry i Rosja weszły na drogę industrializacji. To wiązało się z koniecznością poszukiwania: rynków zbytu dla rosnącej produkcji przemysłowej, źródeł surowców i bogactw mineralnych taniej siły roboczej, tańszej od rodzimej (działał już tam przecież ruch robotniczy zmuszając do podwyżek płac)
Geneza rewolucji Sprzężenie dwojakiego rodzaju konfliktów: politycznego, związanego z terrorystycznymi metodami rządów w samodzierżawionej Rosji, oraz społecznego, związanego z nienotowanym już na Zachodzie wyzyskiem robotników, nieposiadających zarazem legalnych możliwości wyrażenia swego sprzeciwu. Konflikty narodowościowe związane z faktem, że Rosja była faktycznym więzieniem narodów i brutalnie na ogół tłumiła dążenia odśrodkowe czy postulaty autonomii kulturalnej, np. w Polsce, Gruzji, krajach nadbałtyckich, Finlandii. Rosły przy tym wpływy rosyjskiego szowinizmu („czarnosecinny” od organizacji nacjonalistycznej „Czarna sotnia”), potęgowane przegraną wojną
Nie było przypadkiem, iż w Galicji najszybciej uformował się ruch ludowy, pełniący rolę reprezentacji politycznej chłopów. Sprzyjały temu warunki, takie jak: silne tradycje konfliktu między wsią a dworem (rabacja 1846 roku), rozdrobnienie gospodarstw obok istniejących latyfundiów, nierozstrzygnięte do końca kwestie serwitutów oraz legalne możliwości walki politycznej. Przez długi czas niewykształconymi, nieuświadomionymi chłopami manipulowali konserwatyści oraz hierarchiczny kler. Krzywdziła ich też ordynacja wyborcza oparta na systemie kurialnym. Przełomem stała się działalność księdza Stanisława Stojałowskiego
W końcu XIX w. również polska prawica doczekała się własnej reprezentacji politycznej. Nie działo się to w próżni. W Europie rozwijał się nacjonalizm, który nie ominął też ziem polskich znajdujących się pod zaborami. Przyczyniła się do tego wybitnie antypolska polityka Rosji i Niemiec, jak również narastające konflikty narodowościowe z Ukraińcami, Niemcami, Żydami, Litwinami i w mniejszym stopniu Białorusinami. Inspiracje do powstania partii narodowych wyszły z kilku ośrodków. W 1886 roku w Warszawie zaczął wychodzić „Głos”, którego redaktorem był Jan
Początki ruchu robotniczego w Polsce Idee socjalistyczne dotarły na polskie ziemie zarówno od zachodu, jak i wschodu. Na uniwersytetach rosyjskich do pewnego czasu władze tolerowały marksizm, a prace „klasyków” (Marksa, Engelsa) weszły do kanonu obowiązkowych lektur. Z Petersburga trafił do Królestwa Ludwik Waryński, tworząc konspiracyjne kółka socjalistyczne, tzw. „kasy oporu” powołane na wypadek strajku w latach siedemdziesiątych XIX w. (Waryński sam pracował jako robotnik, aby lepiej dotrzeć do środowiska). W Galicji z kolei, ze względu na swobody
W kolebce kapitalizmu, a zarazem ruchu robotniczego, w Anglii, po porażce czartystów dynamicznie rozwijał się ruch związkowy, korzystający z możliwości swobodnego zrzeszania się i tworzenia tzw. koalicji. Ewolucja związków szła w kierunku formowania branżowych i ogólnokrajowych federacji (pierwszą była federacja mechaników). Mimo braku typowo politycznej reprezentacji, związki zawodowe stały się poważną siłą, z którą musieli się liczyć politycy. W 1867 roku pod wpływem „trade-unionistów” zliberalizowano prawo wyborcze. Na początku XX stulecia powstała w Anglii partia robotnicza: Labour Party. Przed
Geneza Rewolucja przemysłowa stworzyła dwie antagonistyczne grupy społeczne: proletariat i burżuazję, ostatecznie utorowała drogę przemianom kapitalistycznym. Wczesny kapitalizm w niczym nie przypominał obecnego systemu panującego w wysoko rozwiniętych krajach zachodu. Wówczas, pod koniec XVIII i na początku XIX wieku, odznaczał się wyjątkową drapieżnością i pazernością. Burżuazja, goniąc za zyskiem, bez skrupułów wyzyskiwała robotników, pracujących często i 14 godzin w ciągu doby, za śmiesznie niskie wynagrodzenie. Warunki pracy urągały wszelkim normom, niszcząc zdrowie i przyczyniając się do skrócenia długości
Przesłanki Poczucie jedności wynikające ze wspólnoty kulturowej, tradycji sięgającej jeszcze starożytnego Rzymu i wpływów oświecenia, epoki wojen rewolucyjnych i napoleońskich, zwłaszcza że Bonaparte zapoczątkował proces jednoczenia kraju. Oburzenie postanowieniami kongresu wiedeńskiego ponownie rozdrabniającego politycznie Italię, narzucającego również Włochom obcych władców bądź rodzimych reakcjonistów. Nienawiść wobec Austrii pełniącej na Półwyspie Apenińskim rolę żandarma oraz okupanta niemałej części północnych Włoch (Lombardia, Wenecja). Brak wyobraźni rodzimych reakcjonistów rażących swoją arogancją i niekompetencją (Neapol, środkowa Italia, Państwo
Przesłanki Wzrastające poczucie jedności narodowej wśród Niemców, szczególnie w latach 1806-1813, rozbudzone rewolucją francuską, wojnami napoleońskimi, romantyzmem, prądami filozoficznymi (Fichte), zlekceważone na kongresie wiedeńskim oraz podczas Wiosny Ludów. Rodzący się nacjonalizm niemiecki. Powiązania ekonomiczne między państwami niemieckimi, którym kontynuacja rozbicia politycznego utrudniała rozwój. Polityka kanclerza Prus, Otto von Bismarcka, genialnego realizatora pruskiej drogi do zjednoczenia. Proces zjednoczeniowy Politycy pruscy, odrzucając w 1849 roku propozycję parlamentu frankfurckiego korony carskiej dla króla Fryderyka Wilhelma
Wojna krymska (1853-1855) stanowiła ważną cezurę w dziejach Rosji. Klęska zadana Rosji przez koalicję Anglii, Francji, Turcji i Piemontu wstrząsnęła fundamentami systemu i zmusiła następcę Mikołaja I, jego syna Aleksandra II, do szeregu reform. Reformy Aleksandra II Najistotniejszą okazał się edykt uwłaszczeniowy wraz z manifestem znoszącym poddaństwo (1861 rok), którego projekt opracowywała specjalna komisja przez kilka lat. Procedura przekazywania ziemi w ręce chłopskie miała dosyć skomplikowany charakter i była dla chłopów uciążliwa i niekorzystna. Jej podstawowe znaczenie
Lojalizm i trójlojalizm Po fiasku wielkich planów i marzeń związanych z osobą Napoleona nastał czas „małego realizmu”. Jego praktyczną formę stanowił lojalizm, czyli ugoda, oraz legalna walka polityczna w określonych przez zaborców ramach ustrojowo-prawnych. Po kongresie wiedeńskim nurt lojalistyczny cieszył się nawet znaczącym poparciem społecznym. W Wielkim Księstwie Poznańskim do ugody zmierzał z kolei namiestnik, książę Antoni Radziwiłł, a w Rzeczypospolitej Krakowskiej prezes jej Senatu, Stanisław Wodzicki. Wysiłki lojalistów nie przyniosły trwałych efektów, a represje, które spadły na
Okres po powstaniu styczniowym to czas wzmożonych represji policyjnych i politycznych działań zmierzających, w zależności od zaboru, do germanizacji bądź rusyfikacji i wyperswadowania Polakom raz na zawsze myśli o niepodległości. Zabór pruski Stosunki w zaborze pruskim ułożyły się, w porównaniu np. z Rosją, na zasadzie pewnego paradoksu. Z jednej strony dokuczliwe wobec Polaków prawa i działania administracji, z drugiej zaś pewne legalne możliwości, nieistniejące w państwie carów, stworzyły system nazwany przez wybitnego poznańskiego historyka profesora Lecha Trzeciakowskiego „uciskiem praworządnym”, ponieważ Prusy,
Czas niewoli stał się dla narodu z wielu względów okresem przełomu i próby. Był to także okres przełomu i próby dla Kościoła, który był instytucją integralnie związaną ze społeczeństwem. W nowej sytuacji, gdy państwa polskiego nie było na mapie, rola polityczna i społeczna Kościoła uległa wzmocnieniu. Pozostał on jedyną polską formą instytucjonalną akceptowaną i tolerowaną przez zaborców, którzy musieli się z nim liczyć. Postawa duchowieństwa wobec niepodległościowych dążeń narodu była niejednoznaczna. Złożyło się na to wiele przyczyn.
W polityce zaborców w okresie popowstaniowym nastąpiły dosyć istotne różnice. Władze rosyjskie i pruskie prowadziły w miarę konsekwentną politykę represji, zaś Austria po bolesnych porażkach (lata 1859 i 1866) poszła w kierunku kompromisu z największymi narodami zamieszkującymi monarchię naddunajską, w tym także z Polakami. Zabór pruski W zaborze pruskim już w okresie Wiosny Ludów lokalni Niemcy wystąpili przeciw ewentualnym ustępstwom rządu wobec Polaków, apelując o wzmożenie represji. U schyłku XIX w. nacjonalizm w Niemczech zdobył wielu nowych zwolenników. Przeniknął niemal do wszystkich
