Egzystencjalizm

Nurt ten rozwinął się po wojnie, szczególnie we Francji, lecz początki myśli egzystencjalnej sięgają epoki międzywojennej. Natomiast jej źródła – jeszcze bardziej w głąb czasu, bo aż do poglądów siedemnastowiecznego Blaise’a Pascala.

  • Pascal zwrócił uwagę na kruchość istoty ludzkiej, usytuowanej w ogromnym i tajemniczym wszechświecie, na tragizm wynikający stąd, że człowiek jest świadomy swojej nędzy – słabości i przemijalności.

Ludzie wieku XX – Karl Jaspers, Martin Heidegger, potem Jean-Paul Sartre i Albert Camus – także poświęcili swoją myśl sytuacji człowieka wobec kosmosu, przemijania, nieznanych reguł wszechświata.

  • Doszli do wniosku, że człowiek nie wie nic. Ani o śmierci, ani o życiu, ani nawet o duszy drugiego człowieka.
  • Jedyne, co pewne, to istnienie, egzystencja. Poza tym: samotność, tragizm wobec nieznanych i tajemniczych sił.
  • Z tym wszystkim człowiek pozostaje wolny, ale kompletnie zagubiony, pozbawiony najważniejszych odpowiedzi i jakiejkolwiek pomocy w chaosie istnienia. Egzystencjalizm zyskał swego czasu wielu zwolenników i rozwinął się w kilku kierunkach: choćby ateistycznym i uznającym istnienie Boga. Nurt filozoficzny odcisnął swoje piętno na literaturze, bowiem Sartre czy Camus dali wyraz tym poglądom w swojej twórczości.

Przedstawiciele

  • Jean Paul Sartre – postać dosyć kontrowersyjna ze względu na swoje prokomunistyczne sympatie. Sartre wierzył w moc rewolucji jako siły zdolnej stworzyć idealny ustrój, popierał stalinizm, władzę Fidela Castro na Kubie, nawet istnienie sowieckich łagrów uważał za umotywowane. Kiedy otrzymał Nagrodę Nobla, nie przyjął jej.
  • Albert Camus – autor Dżumy, Upadku i zbioru esejów pt. Mit Syzyfa, był przeciwnikiem Sartre’a – publicznie z nim polemizował. Camus wierzył w aktywną postawę człowieka, w możliwość walki ze złem, w bunt przeciwko absurdalności życia i niewiedzy o nim. Jego poglądy nazwano etyką bez Boga.

Egzystencjalizm

Literatura faktu – dokument zbrodni sowieckiego totalitaryzmu

Straszliwe doświadczenie łagrów i terroru stalinowskiego zarejestrowali pisarze, którzy sami doznali losu zesłańców.

  • Aleksander Sołżenicyn
    • Napisał słynny Archipelag GUŁag, który wydano na zachodzie w r. 1972. Jest to dzieło – świadectwo zbrodni stalinizmu, dokument panowania koszmaru radzieckich łagrów.
    • Jeden dzień Iwana Denisowicza – to krótsza forma prozatorska: opowiadanie, relacja obejmująca właśnie jeden dzień więźnia łagru, Iwana, jego walkę o zachowanie godności. To opowiadanie uznaje się za wielkie dokonanie prozatorskie Sołżenicyna. Sam autor – były oficer Armii Czerwonej – skazany był na osiem lat łagru.
  • Warłam Szałamow
    Jest autorem Opowiadań kołymskich. Kilkanaście lat przetrwał w łagrach. Opowiadania są kolejnym świadectwem zbrodni totalitaryzmu sowieckiego, dokumentują degradację moralną, okrucieństwo, dehumanizację człowieka.
  • Polskim autorem, który dał wyraz doświadczeniu łagrów, będzie Gustaw Herling-Grudziński, autor słynnej powieści pt. Inny świat.

Uwaga!
Proza ujawniająca światu zbrodnię łagrów należy do literatury faktu, czyli tej, która rejestruje i utrwala wydarzenia współczesności. Autorzy prozy tego typu nie dokonują eksperymentów formalnych – tu cechą narracji będzie oszczędność emocjonalna, brak komentarza, oschłość opisu. Potworność opisywanej materii nie potrzebuje już żadnych dodatkowych ujęć czy komentarzy.

 

Nowa powieść (nouveau roman) we Francji

Zdobyła rozgłos w latach pięćdziesiątych. Nouveau roman to inaczej – antypowieść. Jej autorzy stworzyli w powojennej literaturze nurt awangardowy, propagując właśnie taki, nowoczesny typ powieści.

Cechy:

  • Fabuła w nouveau roman nie musi hołdować regule przyczyny i skutku, może być zredukowana, a może w ogóle jej nie być.
  • Bohater to zazwyczaj człowiek „poszukujący” lub „dojrzewający”. Jego oczami będziemy oglądać świat. Często jest everymanem – nie posiada cech indywidualnych.
  • Narrator nie wie wszystkiego. Patrzy na świat poprzez psychikę bohatera, ocenia rzeczy subiektywnie, wprowadza autotematyzm, czyli refleksje nad powstaniem powieści.
  • Czas i przestrzeń poddawane są eksperymentom – rozwarstwieniu, skomplikowanym układom.
  • Cała powieść ma być analizą, badaniem świata.

Twórcy nouveau roman:

  • Nathalie Sarraute: Portret nieznajomego, Era podejrzliwości,
  • Alain Robbe-Grillet: Gumy, Żaluzje,
  • Michel Butor: Odmiany czasu.

 

Behawioryzm w powieści Hemingwaya

Behawioryzm polega na tym, by badać człowieka „z zewnątrz”, poprzez obserwację jego zewnętrznych zachowań, bowiem ludzkie wnętrze tak naprawdę jest niedostępne poznaniu.

  • W prozie rzecz polega na tym, by bohatera pokazywać „z zewnątrz”, poprzez jego czyny i zachowania – bez wnikania w głąb duszy, bez specjalnych komentarzy – bo czytelnik sam widzi, co robi i co mówi bohater.
  • Właśnie: co mówi. Proza związana z behawioryzmem charakteryzuje się bogactwem dialogu – i tak jest też w powieściach Hemingwaya.

Najsłynniejsza – Komu bije dzwon – rozgrywa się w Hiszpanii za czasów rewolty generała Franco, jej bohaterem jest Robert Jordan – amerykański ochotnik walczący z reżimem Franco. Ma wiele z naszego bohatera romantycznego – szlachetny, wierny idei, samotny w działaniu, zbuntowany. Choć osobiście przegra – moralne zwycięstwo należy do niego, podobnie jak w przypadku starego rybaka Santiago z opowiadania Stary człowiek i morze. Historia człowieka, który stawia czoło przeznaczeniu i swojej starości, wpłynęła na decyzję o przyznaniu Nagrody Nobla Hemingwayowi. Zresztą pisarz ten wciąż pisze o heroizmie człowieka, o etyce jednostki ludzkiej umieszczonej w swojej teraźniejszości. Obserwujemy go w działaniu – (fabuła Hemingwaya jest wartka, postacie poznajemy przez dialogi przeplatane z relacjami, pisarz szczędzi zbędnych opisów, informacji o motywacjach, o przeszłości.

Być może dlatego jest to tak chętnie czytana proza. W uzasadnieniu przyznania Hemingwayowi Nobla komisja stwierdziła „wielkie, stylotwórcze mistrzostwo jego sztuki beletrystycznej”. Ale proza Hemingwaya jest zjawiskiem ważnym w literaturze współczesnej bez względu na Nobla. Jego powieści zyskały ogromną poczytność – a nie zawsze się zdarza, że oceny krytyków godzą się z popularnością wśród rzesz czytelników. Jego styl znalazł licznych naśladowców w prozie. Typ bohatera, jaki ukształtował Hemingway, podchwycili twórcy filmu – kasowych produkcji pełnych akcji, których ośrodkiem jest mocny człowiek, szlachetny, choć na pozór surowy, taki, który podniesie rękawicę rzuconą przez los, złą rzeczywistość i podłych ludzi.

 

Proza Williama Faulknera

Nie ma mowy o współczesnej literaturze amerykańskiej bez Faulknera, jest chyba takim Dostojewskim Stanów Zjednoczonych, a jeszcze dokładniej Południa Ameryki. Jest to ważne, bowiem Południe ze swoimi tradycjami, inną mentalnością, przesądami rasowymi bardzo różni się od Północy – o czym wiedzą nie tylko miłośnicy Przeminęło z wiatrem.

  • Faulkner utrwalił świat Południa w swojej prozie, ale nie to jest najważniejsze. Był nowatorem w dziedzinie prozy: operował monologiem wewnętrznym, symultanizmem, techniką wielu punktów widzenia, jest mistrzem w kreowaniu nastroju, najczęściej ponurego.
  • Artystyczna wizja, relacja zobiektywizowana, nałożenie kilku wersji relacji, wszystko to kłębi się w powieściach Faulknera i sprawia, że czyta się je dużo trudniej niż Hemingwaya.
  • Inne jest także pojmowanie czasu. Hemingway chciał wyeksponować „teraz”, wydrzeć człowieka z więzów przeszłości. Faulkner przykłada do przeszłości ogromną wagę. Nie można zetrzeć piętna przeszłości, jej ciężar zawsze powróci, jest nieodwołalna. Przyszłość z kolei – jest przeznaczeniem, którego zmienić się nie da. Zwłaszcza okrutnych aspektów życia.
  • Tak się bowiem dzieje, że Faulkner opisuje świat zła. Ludzkie istnienie jest absurdem, świat to terytorium cierpienia i podłości, wypełnione złem, bohaterowie tej prozy często są dewiantami, obłąkańcami: „Człowiek jest sumą swoich nieszczęść”. Jeśli komuś powyższa tragiczna wizja przypomina egzystencjalizm, to słusznie. Niektórzy krytycy dopatrują się związków prozy Faulknera z egzystencjalizmem. Jest on chyba jednak wielką indywidualnością prozy światowej.

Powieści Faulknera:

  • Światłość w sierpniu,
  • Absalomie, Absalomie,
  • Azyl,
  • Wściekłość i wrzask,
  • Requiem dla zakonnicy.

 

Postmodernizm

Modne słowo, modny kierunek we współczesnej prozie. Wielkie nazwiska, bo do postmodernistów (lub pisarzy, którzy stworzyli coś postmodernistycznego) należą sławy, takie jak:

  • Argentyńczyk Luis Borges,
  • Amerykanie: John Barth, Vladimir Nabokov, Joseph Heller, Kurt Vonnegut,
  • Włoch Umberto Eco.

Niektórzy zaliczają do tego nurtu:

  • Samuela Becketta,
  • Gabriela Garcíę Márqueza,
  • Jerzego Kosińskiego.

Z pewnością postmodernizm jest wielkim zjawiskiem współczesnej literatury.

Na czym polega?

Postmodernizm – to literatura, która powstaje po (post) literaturze nowoczesnej (modern), tej już najnowocześniejszej, jaką mógł stworzyć człowiek. Otóż twórcy postmodernizmu ogłaszają „wyczerpanie” literatury, twierdzą, że już nic nowego człowiek w tej dziedzinie nie wymyśli. W związku z tym można zrobić w literaturze tylko jedno – powrócić do dzieł już powstałych, odnosić się do nich, parodiować.

Uwaga!
Parodia nie oznacza tu tylko wyszydzenia, wyśmiania. Parodia to także ponowne, zmienione przedstawienie czyjejś wypowiedzi. I tak pisarze postmodernizmu będą parodiować powieść sensacyjną, fantastyczną, przywoływać będą stare manuskrypty, będą prowadzić w toku narracji swoistą grę z odbiorcą (mistrzem tej gry jest Vonnegut), będą czynić z powieści swoisty literacki happening. Parodia, czarny humor, gra z odbiorcą, absurd – to podstawowe środki warsztatowe twórców postmodernizmu.
Antyteatr – Samuel Beckett i Euqéne Jonesco.

W roku 1953 w Paryżu odbyła się premiera sztuki Becketta Czekając na Godota. Dziś jest to już klasyka współczesnego dramatu, a Irlandczyk Beckett – twórca dwujęzyczny (angielski i francuski) – uchodzi za twórcę antyteatru, czyli teatru absurdu. Rzeczywiście, jest to zupełnie nowy pomysł na sztukę teatralną, a przecież znamy już wiele rewolucji od czasu antycznego teatru zasady trzech jedności. Teatr Szekspira, dramat romantyczny, symboliczny, wizyjny, naturalistyczny…

A tu – antyteatr. Coś zupełnie nowego.

  • Przestrzeń jest zupełnie symboliczna. Rekwizyty, dekoracje są zbędne. Wystarczy krzesło na środku sceny, kubeł na śmieci albo zupełna pustka.
  • Bohater to antybohater. Nie musi nic robić, nie jest kreacją indywidualną ani psychologiczną. To teatralny Everyman, przy czym – jest bierny. A pamiętamy, że to bohater był zawsze motorem akcji.
  • Fabuła: fragmentaryczna, niespójna, bez zasady przyczyny – skutku, albo może jej nie być wcale.
  • Absurd, groteska, ironia – zabiegi stosowane w kompozycji dramatu.

W rezultacie widz staje się świadkiem dziwnego na pozór widowiska: np. obserwuje dwoje bohaterów Końcówki, uwięzionych w kubłach na śmieci, wpatrzonych w bezkresną przestrzeń. W polskiej literaturze twórcą antyteatru jest Tadeusz Różewicz – w Kartotece centralnym sprzętem dekoracji jest łóżko, a osobą – utkwiony w nim bierny bohater.

Inni dramaturdzy naszych czasów to:

  • Friedrich Dürrenmatt (Szwajcar) – autor „teatru parodii”. Bardzo znane sztuki Dürrenmatta to Wizyta starszej pani i Fizycy.
  • Edward Albee (USA) – autor słynnej psychodramy pt. Kto się boi Wirginii Woolf.
  • Eugene O’Neill (USA) – autor znanej sztuki pt. Żałoba przystoi Elektrze (nurt nawiązujący do dramatu antycznego).
  • Bernard Shaw – autor Pigmaliona i Profesji pani Warren – wybitny komediopisarz współczesny. Shaw był Irlandczykiem, pisał po angielsku, a fabułę Pigmaliona rozpowszechniła na całym świecie jego musicalowa wersja – My fair lady.

 

Powieści-parabole

Współczesność doczekała się również takiej opowieści o sobie: narrator opowiada o losach pewnego folwarku, na którym zwierzęta wznieciły bunt – a wiemy, że to opowieść o dziejach ludzi, o rewolucji i totalitaryzmie, który można nazwać bardzo konkretnie. Inny pisarz przedstawia państwo przyszłości – nowy, wspaniały świat, a pokazuje mechanizmy ludzkiej władzy, manipulację społeczeństwem.

  • Znamy parabolę – pod obrazkiem zewnętrznej fabuły zawiera głębsze znaczenia.
  • Najstarszą była parabola biblijna, używał paraboli Wolter w powiastkach filozoficznych, Franz Kafka przy kompozycji swoich słynnych powieści.
  • Parabolą z r. 1945 jest Folwark zwierzęcy Orwella, również inna jego powieść – Rok 1984.

Powieści te stwarzają światy fantastyczne, nieistniejące – lecz w ich ramach rozgrywają się jak najbardziej rzeczywiste sytuacje i procesy. Podobnie fantastyczna i paraboliczna jest powieść Aldousa Huxleya pt. Nowy, wspaniały świat – obraz społeczeństwa przyszłości, karmionego pozorem doskonałości życia. Powyższe powieści podejmują temat polityczny, wymierzone są przeciw totalitaryzmowi komunistycznemu, lecz ubierają swoje przesłanie w strój fantastycznych krajów i społeczeństw. Potrafiły dzięki temu zarejestrować i pokazać światu proces przeistaczania się utopijnych wymarzonych krain szczęśliwości w antyutopie – zaprzeczenie wyidealizowanych światów.

Realizm magiczny

Realizm magiczny

Jeszcze jedno modne pojęcie, stworzone, by nazwać coś tak niezwykłego, jak np. świat przedstawiony w powieści Marqueza Sto lat samotności.

  • Bo rzeczywiście: realizm miesza się tam z magią, albo inaczej: sfera cudowności przybiera postać zwykłej codzienności, jest przedstawiona, jak na porządny realizm przystało, jako zwykłe wydarzenia, naturalne realia świata Macondo.
  • Realizm magiczny rozwinął się w prozie iberoamerykańskiej. Twórcy tej literatury wypełnili świat swoich powieści motywami fantastycznymi i baśniowymi, postaciami ze snu, czynami godnymi magii.
  • W ten sposób ukazali rzeczywistość – bowiem sferę magii nałożyli na zwykły świat bez deformowania go, bez oddzielania realiów od fantazji.

Wiele niezwykłości poznali czytelnicy Stu lat samotności, a drugą słynną powieścią nurtu jest Gra w klasy Julio Cortázara (bardzo modna w Polsce w latach sześćdziesiątych).

Literatura ­współczesna to:

  • egzystencjalizm
  • postmodernizm
  • realizm magiczny
  • antyteatr (teatr absurdu)
  • noveau roman (antypowieść)
  • literatura faktu (dokument łagrów sowieckich)
  • behawioryzm
  • powieści – parabole

Uwaga!
Krytycy wskazują na przedwojenną Ferdydurke Witolda Gombrowicza jako prekursorską antypowieść. Ferdydurke faktycznie spełnia większość założeń nouveau roman.

Spotkasz się także z uznawaniem Samuela Becketta za jednego z twórców antypowieści (obok antyteatru, oczywiście).

Twórcy amerykańscy:

  • Truman Capote:
    • Z zimną krwią

 

Mapa literatury powszechnej

Francja

Egzystencjaliści:

  • Jean Paul Sartre (Nobel 1964)
  • Albert Camus (Nobel 1957)

twórcy nouveau roman

  • Alain Robbe-Grillet
  • Natalie Sarraute

inni:

  • Louis Celine
  • Eugène lonesco
  • Andre Gide (Nobel 1947)

Czechosłowacja

  • Jaroslav Seifert (Nobel 84)
  • Bogumił Hrabal
  • Vaclav Havel
  • Milan Kundera

Włochy

  • Umberto Eco
  • Alberto Moravia

Anglia

  • George Orwell
  • Aldous Huxley
  • Herbert Wells
  • Samuel Beckett
  • George Bernard Shaw
  • Thomas Stean Eliot (Nobel 1948)

Niemcy

  • Herman Hesse (Nobel 1946)
  • Bertold Brecht (Nobel 1969)
  • Günter Grass
  • Friedrich Dürrenmatt

Rosja

  • Josif Brodski (Nobel 1987)
  • Anna Achmatowa
  • Borys Pasternak (Nobel 1958)
  • Aleksander Sołżenicyn (Nobel 1970)
  • Warłam Szałamow
  • Izaak Babel
  • Michaił Szołochow (Nobel 1965)

Stany Zjednoczone

  • William Faulkner (Nobel 1949)
  • Ernest Hemingway (Nobel 1954)
  • John Steinbeck (Nobel 1962)
  • Truman Capote
  • John Dos Passos
  • Jerome Salinger
  • Isaac Singer (Nobel 1978, jidisz)

postmoderniści:

  • Vladimir Nabokov
  • John Barth
  • Kurt Vonnegut
  • Joseph Heller

dramaturg

  • Eugene O’Neill

Literatura iberoamerykańska

  • Louis Borges (Argentyna)
  • Julio Cortazar (Argentyna)
  • Mario Vargas Llosa (Peru)
  • Alejo Carpentier
  • Gabriel Garcia Marquez (Kolumbia) Nobel 1972
  • Octavio Paz (Meksyk) Nobel,90

Postmoderniści:

  • Thomas Pynchon
  • Umberto Eco
  • John Barth

Uwaga! Dziełem postmodernizmu jest słynna, znakomita powieść Umberto Eco pt. Imię róży.

  • Jest przecież przekazem „odnalezionego manuskryptu” średniowiecznego,
  • jest parodią powieści detektywistycznej czy też filozoficznej,
  • jest też freskiem średniowiecza, powiela chwyt zamkniętej przestrzeni, tu jest nią klasztor, a znamy już sanatorium, zamknięte miasto – Oran, czy też Dublin z powieści Joyce’a.

 

O behawioryzmie i wielkich dziełach Hemingwaya

Noblista amerykański debiutował jeszcze przed wojną, w 1929 r. Pożegnaniem z bronią. Powieść najsłynniejszą – Komu bije dzwon napisał w 1940 roku. Hemingway to swoisty fenomen: jego książki zdobyły rzesze czytelników i ciągłą popularność, a także pochwały krytyków. To nie zawsze idzie w parze. W tym wypadku prawdopodobnie ,,winna” jest technika pisarska mistrza – zgodna z duchem behawioryzmu: czyli metody pokazywania, charakteryzowania poprzez obserwację, przedstawienie zachowań postaci.

Pisarz behawiorysta unika wnikliwej analizy psychologicznej swoich bohaterów, introspekcji czy komentarzy. Lubi natomiast wartki dialog i nakreślanie scen dynamicznych, z których czytelnik sam wszystko odczyta i wywnioskuje. W dodatku Hemingway tworzy specyficzny klimat swoich powieści – egzotycznej lub wojennej przygody, twardego, męskiego bohatera, ryzyka i miłości.

Komu bije dzwon rozpoczyna się pięknym przesłaniem o wspólnocie ludzi całej ziemi, swoistym protestem przeciw egoizmowi i głuchocie na cudzy ból. ,,Nie pytaj komu bije dzwon – bije on tobie” pisze Hemingway. Natomiast fabuła powieści rozgrywa się w scenerii rewolucji generała Franco w Hiszpanii, i jest także żarliwym protestem przeciw faszyzmowi. Jest też opowieścią o pewnej miłości, która z racji subtelnego opisu trafiła nawet do podręczników seksuologii i zyskała opinię najpiękniejszego w literaturze opisu aktu miłosnego.

Tematy „Hamingwayowskie”

  • obraz wojny
  • miłość
  • walka ze złem
  • typ twardego bohatera walczącego ze złem


Zjawisko postmodernizmu – założenia i przedstawiciele

Cechą podstawową postmodernizmu jest fakt, że właściwie nie ma raz ustalonej definicji. Wszyscy mniej więcej wiedzą o co chodzi, ale definicjom to coś umyka, zupełnie jak z miłością. Faktem jest, że to silny i modny prąd w literaturze współczesnej (od lat sześćdziesiątych), który wywodzi się z założenia, że wszystko co nowatorskie już w literaturze wymyślono, że ludzkość stanęła w obliczu literatury wyczerpania (czyli że jesteśmy po wszelkich modernistach) i można już tylko powracać, poddawać przekształceniom, parodiować dorobek, który stworzyli nasi przodkowie.

A zatem: dzieło postmodernizmu odwołuje się do innych dzieł, miesza style i epoki, operuje parodią, czarnym humorem, imitacją, włączeniem w tok dzieła zupełnie innych form: dziennika, listów, skarg i zażaleń itp. Uwaga – parodia nie oznacza tu tylko ośmieszenia, parodia to także podanie tego samego inaczej, w nowej formie.

Do postmodernistów należą:
John Barth, Hawkes, Borges, Nabokov, Beckett, Heller, Vonnegut, Umberto Eco.

Imię róży – powieść tego ostatniego może służyć za przykład powieści postmodernistycznej – transponuje przecież rękopis średniowiecznego mnicha i mistrzowsko potrafi splątać płaszczyzny: kryminalną, filozoficzną, etyczną.

 

Beckett – klasyka nowatorskiego teatru absurdu

Inaczej mówiąc: antyteatru. Beckett stał się sławny w latach sześćdziesiątych naszego wieku, z urodzenia Irlandczyk, tworzył zaś w dwu językach: angielskim i francuskim. W 1969 r. został nagrodzony literacką Nagrodą Nobla. Zmarł w 1989 roku.

Uważa się go za twórcę teatru absurdu, biorąc za początek dziejów tego nurtu premierę jego sztuki Czekając na Godota w Paryżu w 1958 r.
Inne dramaty Becketta: Końcówka, Radosne dni, Komedia,
proza: np. Mallone umiera.

O czym są te sztuki?

Oczywiście, każdy kto by oczekiwał tradycyjnej fabuły czy kostiumów – dozna rozczarowania. Zarówno scenografia, dialogi czy ,,akcje” są tu schematycznie proste, żeby nie powiedzieć – absurdalne.

W Końcówce Nell i Nagg, ostatni ludzie, tkwią umieszczeni w kubłach na śmieci, wpatrują się w horyzont (kres istnienia) i oczekują – kto wie czego. Natomiast zamknąć przesłania Beckettowskich sztuk w kilku zdaniach raczej się nie da.

Są o ludzkiej egzystencji i jej beznadziejności, o przestrzeni ludzkiego świata, który choć gęsty – to jest właściwie pusty, a choć pusty – to i tak jest więzieniem. Istotą staje się zatem tragedia istnienia, życie i śmierć, ale próżno by szukać cech heroizmu – wszystko jest raczej skarlałe i absurdalne.

 

Facebook aleklasa 2

Zobacz:

Literatura łagrowa

Obozowa literatura

Nouveau roman

Zjawisko postmodernizmu – założenia i przedstawiciele

Co to jest teatr absurdu? Jakich jego przedstawicieli potrafisz wymienić?

Zaprezentuj sylwetkę Ernesta Hemingwaya