Czym są uczucia?

Uczucie to coś, co towarzyszy człowiekowi od urodzenia. Naukowo nazwać je możemy procesem psychicznym czy stanem emocjonalnym. Uczucie odzwierciedla nasz stosunek do otoczenia (innych ludzi), ale i do samego siebie. Uczucia motywują nas do wielu czynów, sprawiają, że zachowujemy się tak, a nie inaczej. Uczuciami tłumaczymy wiele naszych zachowań, np. „nie pomogę mu, bo go nienawidzę” albo wręcz przeciwnie „pomogę mu, bo go kocham” czy też „pomogę mu, bo mu współczuję”. Skąd się biorą uczucia? Nie wiadomo. Część z nich z pewnością ma związek z naszym wychowaniem, jest wynikiem wzorców przekazywanych nam przez rodziców i nasze bezpośrednie otoczenie. Ale co sprawia, że zakochujemy się akurat w tej, a nie innej osobie? Nad tym od wielu lat głowią się naukowcy.

 

Uczucia mogą być:

  • Krótkotrwałe
    Zwane też afektami. Bardzo silne, gwałtowne, nie do opanowania. Możesz spotkać się z określeniem „zbrodnia w afekcie” – to zbrodnia popełniona w wyniku nieokiełznanego, silnego uczucia strachu, złości, nienawiści. Człowiek będący w afekcie nie do końca zdaje sobie sprawę z tego, co robi, nie uświadamia sobie konsekwencji swego postępowania. Kieruje nim uczucie. Krótkotrwałe może być uczucie strachu towarzyszące oglądaniu filmu (horroru). Mocne uderzenia serca, odruchowe zamknięcie oczu, okrzyk grozy – to objawy krótkotrwałego strachu. Po kilku minutach po tym uczuciu nie pozostaje już nic.
  • Długotrwałe
    Nie są tak silne jak afekty, ale za to trwają dłużej. Kilka godzin, dni, nawet lat. Określamy je mianem nastrojów czy też namiętności. Zdecydowanie łatwiej nad nimi zapanować, można nawet je zwalczyć. Nastroje wywołane są najczęściej jakimiś sytuacjami (przykrymi – nastrój smutku, zniechęcenia, bezsilności lub miłymi – nastrój podniecenia, oczekiwania na przyjemność).
  • Pozytywne
    Odbierane są jako przyjemne. Skłaniają nas do pozytywnych działań, czyli takich, które uważane są za dobre, zgodne ze społecznym pojęciem moralności. Pozytywna jest miłość, jeśli jej konsekwencją jest chęć pomagania drugiemu człowiekowi, doskonalenia samego siebie.
  • Negatywne
    To uczucia, których konsekwencją są czyny złe. Nienawiść, złość, zazdrość – na ogół nie przynoszą niczego dobrego.

 

Co potrafią uczucia?

Pytanie brzmi nieco dziwnie, bo przecież uczucia to nie są ludzie ani nawet zwierzęta czy maszyny i nie mają żadnych umiejętności. Przecież nie można ich nawet dotknąć. Trudno je namalować i opisać (o tym w dalszej części opracowania).

A jednak uczucia potrafią dużo:

  • Mogą całkowicie zmienić nasze postrzeganie pewnych zjawisk.
  • Mogą wpłynąć na nasze decyzje w określonych sytuacjach.
  • Mogą zmienić nasze zachowanie i to do tego stopnia, że tę zmianę bez trudu dostrzegą inni ludzie.
  • Mogą sprawić, że będziemy uparcie dążyć do jakiegoś celu, absolutnie nie zwracając uwagi na wszystkie przeciwności losu.
  • Mogą zmienić nasze relacje z otoczeniem (na lepsze lub gorsze).

 

Jakie znamy uczucia?

  • Miłość – głębokie uczucie, jakim darzymy drugiego człowieka (wcale nie tylko odmiennej płci). Miłość zazwyczaj łączy się z uwielbieniem, chęcią przebywania z drugim człowiekiem, autentycznym i szczerym zainteresowaniem jego życiem.
  • Nienawiść – bardzo silne, negatywne uczucie objawiające się wrogością do drugiego człowieka (lub czasem do samego siebie).
  • Zazdrość – potrzeba bycia kimś innym lub posiadania czegoś, co należy do innego człowieka. Zazdrość idzie w parze z nienawiścią czy niechęcią do kogoś, komu zazdrościmy, uważamy go za lepszego od siebie pod jakimś względem.
  • Wstyd – uczucie żalu, zmieszania, zażenowania z powodu własnego zachowania lub zachowania innych w stosunku do nas.
  • Współczucie – chęć pomocy, życzliwość wobec kogoś. Na ogół jest wynikiem trudnej sytuacji życiowej osoby, której okazujemy współczucie.

 

Czy zawsze okazujemy uczucia?

Im jesteśmy starsi, tym lepiej potrafimy zapanować nad własnymi uczuciami. Małe dzieci złoszczą się i cieszą publicznie, nie zważając na to, co na ten temat sądzą inni. Nastolatek już wie, że nie zawsze dobrze jest przyznawać się do swoich uczuć, zwłaszcza do tych negatywnych (takich jak zazdrość, nienawiść). Człowiek dorosły potrafi zapanować nad swoimi emocjami, może tylko z wyjątkiem nieoczekiwanych sytuacji, kiedy działa na zasadzie afektu (pisaliśmy o tym wcześniej). Są uczucia, których nie trzeba kryć – miłość, przyjaźń, współczucie. Ale też nie wszystkie objawy uczucia są akceptowane przez otoczenie. Publiczne demonstrowanie miłości między kobietą i mężczyzną może czasem wzbudzić niechęć innych ludzi – wtedy gdy zakochana para przekroczy tzw. granice dobrego smaku.

 

Uczucia w literaturze:

Miłość

Ma różne oblicza: miłość do drugiego człowieka, miłość rodzinna, miłość do Boga, do ojczyzny. Najbardziej znana, ta, której poświęcono ogromną ilość wierszy, obrazów, to oczywiście miłość mężczyzny i kobiety. Wcale nie musi być szczęśliwa i wcale nie dotyka jedynie ludzi młodych. Przeciwnie, często zdarza się, że młodzi kochają burzliwie, ale krótko, a prawdziwa miłość, skłonna do poświęceń, tolerancyjna pojawia się dopiero po latach. Niemniej symbolem prawdziwych kochanków stali się ludzie młodzi:

Romeo i Julia (William Szekspir) – mieli po kilkanaście lat. Pokochali się na przekór swoim rodzinom, które od lat żyły w nienawiści. W imię miłości odebrali sobie życie.

Tristan i Izolda – on był najwierniejszym rycerzem króla Marka, ona królewską narzeczoną. Z winy nieuważnej służącej napili się miłosnego napoju i odtąd nie mogli już bez siebie żyć. Kochali się na przekór wszystkim, na nic zdały się zakazy króla.

Inne pary kochanków znane z literatury:

  • Odyseusz i Penelopa (Odyseja Homera)
  • Jan Skrzetuski i Helena (Ogniem i mieczem Henryka Sienkiewicza)
  • Andrzej Kmicic i Oleńka (Potop Henryka Sienkiewicza)
  • Michał Wołodyjowski i Basia (Pan Wołodyjowski Henryka Sienkiewicza)
  • Zbyszko i Danusia, a później Jagienka (Krzyżacy Henryka Sienkiewicza)
  • Winicjusz i Ligia (Quo vadis Henryka Sienkiewicza)

Miłość do ojczyzny:

Na ogół przejawia się w trudnych momentach historycznych – w czasie wojny, zaborów, konieczności emigracji.

Utwory literackie, w których nie brak miłości do ojczyzny:

  • Pan Tadeusz Adama Mickiewicza i jego najsłynniejszy fragment, Inwokacja:

Litwo! Ojczyzno moja, Ty jesteś jak zdrowie,
Ile cię trzeba cenić, ten tylko się dowie,
kto cię stracił.

Współczucie

To umiejętność dostrzeżenia nieszczęścia drugiego człowieka, chęć niesienia mu pomocy. Współczujemy osobom cierpiącym, chorym, nieszczęśliwym, dotkniętym przez los. Ci, którzy umieją współczuć i pomagać innym, stają się często wolontariuszami. Wolontariat to mądry sposób pomagania. Nie mylić z litością! Litość to ubolewanie nad kimś, współczucie, a co za tym idzie, wolontariat to chęć niesienia konkretnej, mądrej, właściwej pomocy.
Kto współczuł?

  • Św. Franciszek – święty, który kochał cały świat, pomagał najbiedniejszym, a sam wyrzekł się wszelkich dóbr.
  • Stasia Bozowska (Siłaczka Stefana Żeromskiego) – dzieciom z ubogich wiejskich rodzin. I dlatego zamieszkała wśród nich i rozpoczęła systematyczną naukę. Wiedziała, że jedynie ludzie wykształceni mogą godnie żyć. Swoją odważną decyzję przypłaciła utratą zdrowia i w końcu śmiercią.
  • Narrator w Miłosierdziu gminy, noweli Marii Konopnickiej. Narrator jest świadkiem okrutnego, nieludzkiego traktowania starszego człowieka. Niedołężny starzec został wystawiony na licytację – gmina szuka chętnego, który zapewniłby opiekę kalece. W rzeczywistości jednak jest to nie opieka, ale ciężka, wyniszczająca praca.
  • Pan Tomasz (Katarynka Bolesława Prusa) – emerytowany adwokat, który zdecydował się pomóc niewidomej, ubogiej dziewczynce.

Nienawiść

Bywa silniejsza od miłości. Trudno czasem odkryć jej przyczyny. Nienawidzimy tego, kto zrobił nam krzywdę – upokorzył nas, odebrał nam coś, co kochaliśmy, stanął na drodze naszego szczęścia. Zdarza się też nienawiść absolutnie bezsensowna – kiedy nienawidzimy kogoś, tylko dlatego, że jest inny. Taka właśnie nienawiść stworzyła faszyzm – zbrodniczą politykę Hitlera wymierzoną przeciwko innym narodom niż niemiecki. Taka nienawiść była powodem ataku terrorystów na World Trade Center w Nowym Jorku. Dla takiej nienawiści nie ma żadnego wytłumaczenia, jest ona najgorszym z ludzkich uczuć.

Kto w literaturze nienawidził?

  • Kain (Biblia) – zazdrościł swojemu bratu Ablowi i nienawidził go. Czuł się od niego gorszy, mniej kochany, więc go zabił.
  • Scrooge (Opowieść wigilijna) – dopóki nie odwiedziły go duchy w noc wigilijną, nienawidził wszystkich ludzi dookoła. Nie lubił śmiechu, radości, miłości. Być może dlatego, że sam ich tak mało zaznał. Na szczęście, w porę się zmienił.
  • Cześnik i Rejent (Zemsta) – dlaczego się nienawidzili, trudno określić. Po prostu byli całkowicie różni, a pech chciał, że zamieszkali w jednym zamku.
  • Klucznik Gerwazy (Pan Tadeusz) – nienawidził wszystkich Sopliców, ponieważ Jacek Soplica był mordercą jego ukochanego pana, magnata Horeszki.
  • Jurand (Krzyżacy) – znienawidził Krzyżaków za to, że zabili jego żonę. Poprzysiągł im dozgonną zemstę. Okazało się jednak, że śmierć żony nie była ostatnim okrucieństwem uczynionym przez Krzyżaków.

Wstyd

Każdemu człowiekowi przydarzają się w życiu złe uczynki. Albo przynajmniej takie, o których wolałby zapomnieć. Ponieważ nie da się cofnąć czasu, a tym samym „odkręcić” tego, co przeskrobaliśmy, pojawia się wstyd. To żal z powodu złego czynu – kłamstwa, oszustwa, niegodziwości względem innych ludzi. Wstyd nie jest uczuciem złym, wręcz przeciwnie – sprawia, że postanawiamy nigdy w życiu nie popełnić powtórnie tego samego przewinienia.

Kto się wstydził?

  • Adam i Ewa (Biblia) – za swoje nieposłuszeństwo względem Boga. Mimo Jego ostrzeżenia sięgnęli po owoc z zakazanego drzewa. Popełnili grzech i zostali za niego surowo ukarani wypędzeniem z raju. Do końca życia żyliw poczuciu wstydu.
  • Judasz (Biblia) – wstyd to może zbyt małe określenie tego, co czuł Judasz po zdradzeniu Chrystusa. Nie umiał się pogodzić ze złem, które uczynił, dlatego popełnił samobójstwo.
  • Marcin Borowicz (Syzyfowe prace) – wstydził się swego tchórzostwa, zdrady popełnionej wobec Figi Waleckiego. Przypomnijmy: Figa przeciwstawił się szkalowaniu polskich zakonnic, Marcin go nie poparł, a wręcz przyczynił się do ukarania Figi.
  • Andrzej Radek (Syzyfowe prace) – wstydził się swego chłopskiego pochodzenia, czuł się gorszy od reszty uczniów w klerykowskim gimnazjum. Był ambitny i dumny, gwałtownie reagował, kiedy ktoś wypominał, skąd pochodzi.
  • Scrooge (Opowieść wigilijna) – po wizycie Duchóww wigilijną noc Scrooge żałował całego swojego życia, gwałtownie usiłował się zmienić.

 

Portret człowieka kochającego

  • Ma: zamglone oczy i nieustanny łomot serca.
  • Marzy: aby czas się zatrzymał w środku spotkania z ukochaną osobą.
  • Myśli: jedynie o miłej sercu osobie.
  • Chciałby: całe życie spędzić wraz z osobą, którą kocha.
  • Boi się: że jego uczucie zostanie odrzucone, zdradzone.

Portret człowieka nienawidzącego

  • Ma: jeden cel – zniszczyć tego, kogo nienawidzi.
  • Marzy: aby być świadkiem całkowitej porażki znienawidzonej osoby.
  • Myśli: jedynie o drugiej osobie (to tak jak w przypadku miłości!).
  • Chciałby: nieustannie dręczyć tego, kogo nienawidzi.
  • Boi się: że sam zostanie przez kogoś zniszczony.

Portret człowieka współczującego

  • Ma: serce na dłoni i oczy zwrócone ku innym, nie ku sobie.
  • Marzy: aby na świecie nie było zła i krzywdy.
  • Myśli: o tym, w jaki sposób pomóc innym.
  • Chciałby: być potrzebny.
  • Boi się: że jego wysiłki okażą się zbyt słabe wobec cudzego nieszczęścia.

Portret człowieka zawstydzonego

  • Ma: za sobą niechlubne wydarzenie i w związku z tym nieczyste sumienie.
  • Marzy: o tym, żeby cofnąć czas.
  • Myśli: o niechlubnym wydarzeniu.
  • Chciałby: zapomnieć o tym, czego się wstydzi.
  • Boi się: że jego zły postępek nigdy nie zostanie mu wybaczony lub też że dowiedzą się o nim wszyscy ludzie.

 

Cytaty

Ci, którzy nie czują zazdrości, nie czują nic.
Louis Aragon

Nie powinniśmy kochać ludzi na tyle, aby dla nich kochać ich występki, a nie powinniśmy nienawidzić występków na tyle, aby dla nich nienawidzić ludzi.
św. Augustyn

Kiedy się jeszcze nienawidzi to, co się tkliwie kochało, daleko bardzo sercu do pełnego wyleczenia.
Claude Crebillon

Poznaj obyczaje przyjaciela, a nie będzie nienawiści.
Horacy

Wszyscy sobie zazdrościm, a to jest najlepszym dowodem, że nie mamy sobie czego zazdrościć.
Ignacy Krasicki

Kto utracił wstyd, tego można uznać za straconego.
Plaut

Litość jest to uczucie równie przykre dla ofiarowującego, jak i dla przyjmującego.
Bolesław Prus

Frazeologia

  • Kochać głęboko, gorąco – kochać bardzo, szczerze
  • Kochać kogoś jak rodzonego brata (syna, matkę) – kochać kogoś bardzo
  • Kochać się w kimś na zabój – kochać kogoś bardzo
  • Miłość platoniczna – miłość ograniczona do sfery duchowej, bez namiętności pożądania
  • Przelać swoją miłość na kogoś – obdarzyć kogoś miłością, którą darzyło się kiedyś kogoś innego
  • Usychać z miłości – cierpieć z powodu rozłąki, rozstania
  • Zaszczepić miłość do czegoś – wpoić zamiłowanie do czegoś
  • Żywić miłość do kogoś – kochać kogoś

Przysłowie

Miłość jest ślepa – silne uczucie do kogoś czyni nas bezkrytycznymi

Pojęciownik

  • Uczucie ambiwalentne – czyli dwojakie, sprzeczne, przeciwstawne. Jednoczesne odczuwanie miłości i nienawiści do tej samej osoby, strachu i radosnego oczekiwania na coś.
  • Afekt – stan bardzo silnych emocji, na skutek których trudno o racjonalną ocenę rzeczywistości.
  • Altruizm – kierowanie się w swych działaniach dobrem innych.
  • Egoizm – kierowanie się w swych działaniach jedynie własnym dobrem.
  • Sympatia – pozytywne uczucie kierowane do kogoś lub czegoś.
  • Antypatia – negatywne uczucie kierowane do kogoś lub czegoś.

 

Wypracowanie egzaminacyjne

Rozprawka

Czy można żyć bez uczuć? Twój głos w dyskusji.

Najpierw zastanów się, czy to w ogóle jest możliwe. Mówimy czasem o kimś, że jest pozbawiony uczuć, ale czy to prawda? Raczej nie. Taki człowiek po prostu nie okazuje tego, co czuje, zachowuje się racjonalnie, nie daje po sobie poznać emocji. Życie bez uczuć jest przeciwne ludzkiej naturze. Z drugiej jednak strony ktoś mógłby powiedzieć, że bez uczuć łatwiej by nam się żyło. Nie bylibyśmy targani wątpliwościami, zawsze wiedzielibyśmy, jak się zachować. Ale czy takie życie nie byłoby po prostu nudne? I czym tak właściwie różnilibyśmy się między sobą? Przecież to właśnie odmienny sposób odczuwania odróżnia nas od innych ludzi.

Opis przeżyć wewnętrznych

On jest zakochany – opis przeżyć wewnętrznych.

To forma stworzona do opisywania uczuć. Poprzez obserwację zachowania jakiegoś człowieka (także siebie samego), analizę jego gestów, wypowiedzianych słów, drobiazgowy zapis zmian w nastroju uzyskujemy portret człowieka targanego uczuciem. Może to być portret zakochanego, ale niekoniecznie. Także człowieka przerażonego, szczęśliwego, zdziwionego.

List

Mój ukochany! Moja najmilsza!

List do ukochanego to popisowa forma literacka wszystkich czytelniczek Victora. Przysyłacie do nas tak piękne i wzruszające listy w imieniu Odyseusza, Skrzetuskiego, Julii, że nie ma obaw – poradzicie sobie, gdyby taki temat pojawił się na egzaminie. A panowie? No cóż, z pewnością są oszczędniejsi w opisywaniu swoich emocji, ale wierzymy, że staną na wysokości zadania i doskonale wcielą się w postać Romea.

Wywiad

Przeprowadź wywiad z zakochanym bohaterem literackim czy filmowym.

Ten temat pozwala na żart. Przecież powszechnie wiadomo, że z zakochanym trudno się dogadać. Albo nie będzie słyszał, co się do niego mówi, albo zacznie odpowiadać bez ładu i składu. Ale możesz też oczywiście przeprowadzić wywiad na poważnie. Twoim rozmówcą może być Romeo, Tristan.

Dedykacja

Tę książkę daję Ci z miłoś­cią. Zaproponuj treść dedykacji.

W dedykacji, choć jest krótka, można zawrzeć nasze uczucia względem osoby, której ofiarowujemy książkę. Powinny być to szczere, naturalne, niewymuszone słowa odpowiednie do relacji, jaka jest między nadawcą a adresatem. W dedykacji dla ukochanej babci nie może zabraknąć uczucia szacunku, w dedykacji dla kolegi czy koleżanki można sobie pozwolić na miłe, lecz lekko żartobliwe słowa.

Zobacz:

Miłość w literaturze

Miłość – jak o niej pisać?

Jak zakończyć pracę (temat miłość)?

Miłość – motyw literacki