Romantyzm w Europie

  • Romantyzm w Europie trwał krócej niż w Polsce – liczy się go do Wiosny Ludów 1948 lub 1850 roku – daty uznanej za wkroczenie realizmu do literatury.
  • Najważniejsze, obowiązujące do matury nazwiska twórców to: Johann Wolfgang Goethe – pisarz niemiecki
    i lord George Byron – romantyk angielski.
  • Najważniejsza lektura (obowiązkowa) to Cierpienia młodego Wertera Goethego.
  • Ważna pozycja dla poziomu rozszerzonego – Faust Goethego.
  • Postać Giaura i postawa bajroniczna wydają się istotną dla zrozumienia romantycznego światopoglądu.
  • Utwory poetyckie literatury powszechnej – bardzo znane, warte przypomnienia – to Król Olszyn Goethego i Rękawiczka Schillera.

Co trzeba pamiętać o wierszu Król Olszyn Goethego?

  • To sztandarowa ballada romantyzmu, której przesłanie można ująć w słowa: popatrzcie – tak naprawdę nie wiadomo, kto widzi prawdziwie – chore dziecko czy racjonalny ojciec! Są na świecie rzeczy niewyjaśnione i należy dopuścić inne niż rozumowe rozwiązania.
  • Utwór może być pomocny przy omawianiu tematów związanych z dyskusją romantyków z klasykami, przy porównywaniu racjonalizmu z emocjonalnym interpretowaniem świata, przy temacie ojca, który traci dziecko, wizyjności w literaturze.
  • Ballada to utwór, który ma fabułę. Ta jest krótka – ojciec pędzi konno z umierającym synem, pragnie dotrzeć na czas do zamku i uzyskać pomoc. Pędzą przez las – ojciec widzi tylko knieje, syn dostrzega króla Olszyn, który chce porwać go do swojego świata i swoich córek. Dziecko umiera – porywa je król Olszyn. Racjonalista powie – dziecko bredziło w malignie. Romantyk powie – chłopiec to widział, obojętne, czy za sprawą gorączki, czy nie, tak naprawdę nie wiemy, jaka jest prawda o śmierci. Taka dyskusja towarzyszyć będzie romantycznym bohaterom co rusz.
  • Utwór pokazuje romantyczne postrzeganie rzeczywistości. Świat to jedność, którą współtworzą: rzeczywistość materialna (widzialna) oraz rzeczywistość duchowa. Tej drugiej – która zresztą jest dla twórców romantyzmu istotniejsza – nie pozna się za pomocą zmysłów czy rozumu. Można zobaczyć ojca wiozącego przez las swojego synka lub śpiącą kobietę, ale nie to, co jest majakiem chorego czy koszmarem sennym.
  • Podobne zagadnienie porusza Adam Mickiewicz w Romantyczności – sztandarowej balladzie polskiego romantyzmu.
  • Podobną wątpliwość może mieć czytelnik Dziadów – jak zrozumieć improwizację Konrada albo Widzenie księdza Piotra?

 

Co ważnego jest do zapamiętania w związku z Rękawiczką Fryderyka Schillera?

Bardzo sympatyczna ballada, ma sporo romantycznych cech i zawiera intrygę miłosną. Może zostać przywołana na maturze – przy tematach dotyczących miłości, rycerstwa, średniowiecza. Do przywołania, gdyby temat dotyczył honoru, rozstań, obyczajów średniowiecznych.

  • Ballada – trzeba pamiętać – to gatunek, którego rozkwit nastąpił w romantyzmie, Rękawiczka jest jej podręcznikowym przykładem – akcja, temat, nastrój, historyzm, intrygująca puenta.
  • Zdradza fascynacje średniowieczem – rzecz rozgrywa się na królewskim dworze, obserwujemy turniej, dwór, rycerzy, potworne bestie, z którymi trzeba walczyć…
  • Pomiędzy straszne lwy rzuca swoją rękawiczkę nadobna Marta – prowokując, by ten, który ją kocha, rzucił się między bestie.
  • Emrod – nieustraszony rycerz – rusza do akcji i przynosi jej zgubę. Lecz gdy dama zamierza w nagrodę oddać mu serce i rękę – on już nie chce jej miłości. „Pani! Twych wdzięków nie trzeba mi wcale” – tak rzekł Emrod i odszedł na zawsze.
  • Dlaczego tak się stało? Według baśni powinni żyć długo i szczęśliwie… Otóż Emrod dostrzegł płytkość uczucia Marty, jej próżność. Ktoś, kto kocha naprawdę, nie naraziłby ukochanej osoby na śmierć dla poklasku tłumu…
  • Ballada powinna mieć moralne przesłanie. Ta każe zastanowić się nad tym, czy prawdziwa miłość, czy raczej miłość własna potrzebuje dowodów.

 

Dwaj najważniejsi twórcy

Johann Wolfgang Goethe – Niemiec

Uwaga – nie nazywaj go romantykiem!
Ten prekursor europejskiego romantyzmu uznawany jest także za wielkiego twórcę oświecenia – żył w latach 1749-1832 – na przełomie epok. To nie tylko pisarz, lecz także autorytet intelektualny.

Osobę Goethego zwiąż z Weimarem, tam gościł m.in. Adama Mickiewicza, tam też spędził większość życia.
Często w związku z lekturą jego dzieł szuka się związków z biografią pisarza, zwłaszcza z jego licznymi miłościami. Ma swój pierwowzór Lotta z Cierpień młodego Wertera – to Charlotta de Buff, która podobnie jak bohaterka powieści wybrała narzeczonego i urodziła mu później dwanaścioro dzieci. Czy jednak ona właśnie była wielką miłością Goethego? Jego biografowie bardzo w to wątpią.

Do najważniejszych zasług twórcy należy:

  • wykreowanie charakterystycznego typu bohatera, zwanego werterowskim, który określił postawę i światopogląd wczesnych romantyków. Tą kreacją pisarz przyczynił się do powstania zjawiska w kulturze, polegającego na naśladowaniu postawy Wertera: jego ubierania się, sposobu myślenia;
  • wprowadzenie do literatury dyskusji o dwoistości świata – wątki fantastyczne na równi z wątkami realistycznymi (Król Olszyn);
  • wprowadzenie pierwiastka faustowskiego – który będzie inspirował późniejszych twórców silniej niż werteryzm; faustyzm – motyw maski, szatana, poszukiwania odpowiedzi na najtrudniejsze pytania egzystencjalne – okazał się ponadczasowy;
  • propagowanie powieści w listach, inspiracją dla innych twórców były też jego ballady (np. Król Olszyn, Rybak), a także Faust.

Johann Wolfgang Goethe

George Gordon Byron – Anglik

Oryginalna osobowość, oryginalna, modna w epoce twórczość. Dziś byłby gwiazdą medialną – ale i ówczesnych środków przekazu starczyło, by Europa czytała Byrona, zachwycała się Byronem, emocjonowała się jego skandalicznym zachowaniem, plotkowała o nim i… naśladowała jego postawę. Lord Byron – który pisaniem zarabiał, by stać go było na lordowską stopę życia – dużo podróżował: do Hiszpanii, Włoch, Grecji. Szokowało jego życie osobiste – małżeństwo rozpadło się zaledwie po roku, tajemnicą pozostaje jego rzekomy kazirodczy związek z siostrą Augustą Leigh. Niezbyt dbający o konwenanse, rzeczywiście był sprzymierzeńcem walczących o wolność. Sympatyzował ze zniewoloną Grecją, w końcu pisarz wyjechał na stałe z Anglii, w 1824 roku przyłączył się do greckich powstańców i w ich obozie umarł. Według niektórych parał się także korsarstwem…

Zawdzięczamy mu:

  • typ bohatera bajronicznego (Giaur, Korsarz) – dumnego, odwróconego od świata, tajemniczego – jak sam Byron;
  • utworzenie i popularyzację nowych gatunków literackich, między innymi poematu dygresyjnego (słynne Wędrówki Childe Harolda) i powieści poetyckiej (Giaur);
  • modę na orientalizm w literaturze romantycznej;
  • atrakcyjność typu bohatera – silnego, niepoddającego się sztywnym schematom świata, ustalającego własny porządek. Tylko miłość kobiety może go rozbroić – taki model po dziś dzień wydaje się panować w literaturze i filmie!

Cierpienia młodego Wertera – Johann Wolfgang Goethe

Werter – ważny do matury

  • Werter stał się symbolem swojej epoki – wczesnego romantyzmu, który zach­wycił się bohaterem młodym, bardzo wrażliwym, uczuciowym.
  • Werter był nieszczęśliwie zakochany – jest to jeden z ulubionych tematów romantycznych.
  • To bohater bardzo emocjonalny – łzy, cierpienie, gorące uczucia to jego codzienność. Po prostu emocje go spalają – i jeśli na maturze przyszłoby o nim pisać, to z pewnością o jego stanach emocjonalnych.
  • Pokochał Lottę – doskonale czuł się w jej towarzystwie, razem czytali poezję na łonie natury, mieli podobne gusta
    i wrażliwość, ale nigdy jej o swojej miłości nie powiedział.
  • Werter nie walczył jednak o kobietę, którą kochał. Może miłość ta była zatem nieco programowa? Własne cierpienie uwznioślało go i potwierdzało niechęć do otoczenia. Werter nie cierpiał świata – dlatego cierpiał…
  • Pokolenie młodych początku wieku XIX (czyli takich jak Wy, tylko 200 lat temu) ujrzało w nim swojego idola. Gdyby tylko młodzi ubierali się tak jak on!!! Ale gorzej, oni popełniali samobójstwa z racji nieszczęśliwej miłości i niechęci do zastanego świata.
  • Cierpienia młodego Wertera stały się też wzorem gatunku – powieści w listach, czyli powieści epistolarnej.

Zapamiętaj historię miłości Wertera!
Zakochał się na balu, narodzinom miłości – niemal od pierwszego wejrzenia – towarzyszyły grzmoty burzy. Później były spacery, rozmowy, wspólne lektury, coraz większe porozumienie. Żadna ze stron nie powiedziała jednak, co czuje. Lotta, choć Werter był jej bliski, pamiętała, że ma narzeczonego. Werter także zachowywał się zgodnie z konwenansami. Kto wie, co zdarzyłoby się, gdyby powiedział Lotcie o swojej miłości… Tak się jednak nie stało. Panna wyszła za mąż, a zrozpaczony Werter popełnił samobójstwo, bo nie mógł zdobyć ukochanej kobiety. Można się zastanawiać, czy nie uczyniła rozsądnie, wybierając spokój
i bezpieczeństwo u boku Alberta.

Z kim zestawić Wertera?
Z Gustawem z Dziadów części IV Adama Mickiewcza. Sam bohater krzyczy: „Znasz ogień i łzy Wertera?”. Jest podobnie emocjonalny, wrażliwy, nieszczęśliwie zakochany, zbuntowany wobec świata, który nie chce go docenić. Czym się różnią: Konrad ma także cechy postaci bajronicznej – duma nakazuje mu znaleźć sobie inny cel, nie waha się podjąć złego czynu w walce o słuszną sprawę. No i jest Polakiem – poświęca się sprawie ojczyzny. A Werter jak umarł – tak umarł i niczemu się już nie poświęcał.

Kto się śmiał z Wertera?
Wyśmiał go Fredro w Ślubach panieńskich. Albin – płaczliwy, jęczący z miłości do Klary, wzbudzający śmiech i politowanie za każdym pojawieniem się na scenie – to nic innego jak parodia bohatera werterowskiego.

Giaur – George Byron

Co pamiętać o Giaurze?

Ta historia zachwyciła odbiorów, bo jest powieścią poetycką o wielkiej miłości, zbrodni, zemście i zazdrości. Czyn głównego bohatera jest dyskusyjny, a to tylko uatrakcyjnia całą historię. Smaku zaś dodaje jej fakt, że rozgrywa się w scenerii orientalnej – tak modnej w dobie romantyzmu.

  • Z relacji różnych narratorów czy­telnik poznaje (zresztą nie po kolei) losy tytułowego Giaura.
  • Giaur to jedna wielka tajemnica – nie znamy prawdziwego imienia bohatera, nie wiemy o nim właściwie nic. Przybył z Wenecji. Ale kiedy i po co? Wiemy, że nad życie kochał piękną Leilę, żonę tureckiego emira Hassana.
  • Pierwszy dyskusyjny pomysł Byro­na: postawienie miłości ponad prawem.
  • Zdradzony Hassan ukarze swoją brankę – zgodnie z obyczajem zawiązana w worku Leila zostaje wrzucona do morza i utopiona.
  • Giaurowi pozostały tylko rozpacz i chęć zemsty. Kolejny dysku­syjny wątek: tytułowy bohater zabija Hassana, a później osiada w klasztorze. Istotne jest to, że zemsta nie przyniosła mu ulgi – jego cierpienie po stracie ukochanej było tak wielkie, że nie chciał już dalej żyć.
  • Czy Giaur żałuje swojego czynu? Jedynie tego, że jego ukochana cierpiała. Utwór Byrona pokazuje wielkość miłości, a także głosi prawo człowieka do miłości bez względu na jakiekolwiek różnice – społeczne, religijne.
  • Ważna jest scena mistyczna. Już w klasztorze, gdy Giaur przed śmiercią opowiada kapłanowi, że odwiedziła go Leila.
  • Byron pokazuje niepospolitego człowieka: tajemniczego, dumnego, zbuntowanego przeciwko światu, którego prawa łamie, nierozumianego przez innych ludzi.
  • Powinieneś z grubsza umieć wskazać orientalizm w utworze – muzułmańskie obyczaje, słowa, światopogląd, czyli szczegóły od­gry­wające dużą rolę, decydujące o nastroju. Samo słowo „giaur” jest terminem tureckim i oznacza „niewierny”.

 


Eugène Delacroix – Potyczka Arabów w górach

Faust i faustyzm – ich waga i rola w kulturze

Faust Goethego jest dziełem przede wszystkim filozoficznym. Zajmuje się zagadnieniami egzystencjalnymi – dotyka tajemnicy życia i śmierci, stawia pytania moralne – o zło i dobro. Pytania nie nowe – ale umieszczone w średniowiecznej scenerii, z motywem szatana i gry o nieśmiertelność, stają się intrygujące. Doktor Faust wyraża jedno z największych ludzkich pragnień – pragnienie wiedzy absolutnej. Chce „dotrzeć do istoty osnowy”, poznać wszystkie tajemnice świata. Stąd wyjątkowa rola i waga dzieła w kulturze.

  • Tytułowy bohater jest mędrcem, który rozczarował się wiedzą książkową. Przez całe dotychczasowe życie studiował księgi, ale nie znalazł dzięki temu odpowiedzi na najważniejsze pytania: o cel i sens życia, o prawa rządzące światem. Nie znalazł w księgach szczęścia ani poczucia wolności.
  • Faust chce wiedzieć więcej, dlatego zawiera pakt z diabłem. Sprzedaje swą duszę po to, aby móc samemu przeżyć wszystko to, „co dano całej ludzkości w udziale”. Tak naprawdę na zawarcie tego paktu daje przyzwolenie Bóg.
  • Faust nie wie, że – podobnie jak biblijny Hiob – stał się przedmiotem zakładu między Stwórcą a Mefistem. Bóg pozwolił wystawić bohatera na próbę: „Dopóki dąży, błądzi człowiek”. Warunek zakładu jest jeden: Faust musi ciągle szukać. Przegra, jeśli odnajdzie sens życia i powie w samozadowoleniu: „Chwilo, trwaj! Jesteś tak piękna!”.
    • Szatan dotrzymuje słowa: Faust podróżuje w czasie i przestrzeni. Poznaje świat starożytny. Dar wiecznej młodości sprawia, że pochłonęły bohatera przyjemności życia. Czyni wiele zła: rozkochuje w sobie Małgorzatę i popycha ją do zbrodni dzieciobójstwa, sam zabija też jej brata. Po tych przeżyciach postanawia działać dla dobra innych ludzi, marzy o stworzeniu idealnego państwa: „milionom licznym oddałbym przestrzenie”.
  • Faust odnalazł w tej aktywności szczęście. Wprawdzie rzekł: „Chwilo, trwaj! Jesteś tak piękna!”, ale w chwili śmierci aniołowie wygrywają walkę o jego duszę. Faust nie został potępiony, bo, jak mówi chór aniołów: „Kto wiecznie dążąc się trudzi, / tego możemy wybawić”. Jest więc Faust pochwałą aktywności człowieka w wiecznym poszukiwaniu prawdy.

Kim jest Faust w dramacie Goethego?

  • Mędrcem, uczonym rozczarowanym wiedzą książkową – moment buntu wyraża ideologię młodych romantyków.
  • Filozofem poszukującym wiedzy absolutnej – reprezentantem wszystkich ludzi pytających o zagadkę istnienia.
  • Człowiekiem pragnącym pomagać innym ludziom, grzesznikiem i zbrodniarzem.

Faust – bohater literacki

Dobro i zło w Fauście

Te dwie siły w dramacie Goethego współistnieją ze sobą, stale się ścierają. Faust jest grzesznikiem, popełnia zło: kłamie, jest pyszny, popycha Małgorzatę do zbrodni. Jest w nim jednak także dobro: chce pomagać innym, uczynić ludzi wolnymi. Siły dobra i zła walczą o duszę Fausta w momencie jego śmierci. Podobnie jest z Małgorzatą. Z jednej strony jest ona uosobieniem dobra, wiary. Może naiwna, ale kocha szczerze. Z drugiej strony ta sama kobieta zabija dziecko, popełnia zbrodnię. Potrafi jednak pokonać swój upadek moralny – nie chce uciekać od odpowiedzialności za ten czyn, widzimy ją później jako pokutnicę, którą otaczają aniołowie. Goethe pokazuje, że zło bywa drogą do dobra. Ta dwoistość widoczna jest także w postaci Mefistofelesa, który mówi o sobie: „Jam częścią tej ciemności, co światło zrodziła” (antynomia: ciemność – światło, nawiązanie do motywu z biblijnej Księgi Rodzaju) oraz: „[Jam] tej siły cząstka mała, / która wciąż złego pragnie, a dobro wciąż działa”.
Uwaga!
Możliwe i narzucające się jest zestawienie Fausta z Mistrzem i Małgorzatą Michaiła Bułhakowa.

  • Imię głównych bohaterek i ich miłość do mistrzów jest analogiczna, choć osobowości i rola w utworze zupełnie od­mienna.
  • Kluczową rolę w obu dziełach odgrywa postać szatana, po­równanie ujęcia tej postaci mogłoby być tematem pracy.
  • Cytat Goethego Michaił Bułhakow uczynił mottem swej po­wieści Mistrz i Małgorzata: „Jam cząstką tej siły, która wiecznie zła pragnąc wieczne czyni dobro”.
  • Woland – doktor nauk i elegancki cudzoziemiec z Mistrza i Małgorzaty – jest raczej sędzią i wykonawcą wyroku niż sprawcą zła.

Do zapamiętania!
Faustyzm to:

  • pragnienie zdobycia wiedzy za wszelką cenę
  • marzenie o wiecznej młodości
  • pragnienie uzyskania nieśmiertelności

 

Gatunki literackie romantyzmu

Ta wiedza może przydać się przy omawianiu dzieł romantycznych – prawidłowe wskazanie gatunku z pewnością przyniesie punkty. W romantyzmie powstają nowe gatunki, typowe dla tej epoki, ściśle związane ze światopoglądem, w związku z czym w literaturze późniejszych epok pojawiają się rzadko lub nawet wcale. Oczywiście nie znikają całkowicie klasyczne gatunki literackie. Nadal powstają ody, sonety czy hymny, nie są to jednak formy najbliższe duchowi romantyzmu.

Cztery nowe, powstałe w romantyzmie gatunki

  • dramat romantyczny
  • powieść poetycka
  • ballada
  • poemat dygresyjny

Uwaga – ich cechy wspólne

  • Odrzucenie antycznych zasad rządzących literaturą: romantycy łączą tragizm z komizmem, język potoczny z językiem podniosłym, wprowadzają elementy fantastyki – rzecz dla klasyków niedopuszczalna.
  • Synkretyzm rodzajowy: łączenie ze sobą elementów liryki, epiki i dramatu. W związku z tym utwory romantyczne sprawiają kłopot, kiedy próbujemy zaklasyfikować je do jednego z trzech rodzajów literackich.
  • Luźna, fragmentaryczna kompozycja: twórcy romantyzmu rezygnują z chronologii, a czasem nawet ze związków przyczynowo-skutkowych, bywa że utwór jest zlepkiem scen niezbyt łączących się ze sobą.
  • Nastrojowość, tajemniczość.
  • Czerpanie inspiracji z motywów ludowych lub orientalnych, a także z historii.

 

Dramat romantyczny

To gatunek, który najpełniej wyraził romantyczną postawę wobec świata. Kreacja bohatera romantycznego jest wynikiem potrzeby akurat takiej postaci w czasach romantyzmu – zbuntowanej, niegodzącej się z panującymi prawami, aktywnej, walczącej. Niewyjaśnione elementy biografii są zakwestionowaniem racjonalizmu – nie wszystko człowiek umie ogarnąć rozumem i nie wszystko da się realnie wytłumaczyć. To właściwie istota romantycznej myśli.

Ważne przykłady:

Dramat romantyczny wobec tradycji literackiej

  • Zasady teatru antycznego zostają w romantyzmie odrzucone.
  • Różne formy teatralne średniowiecza jak moralitet, misterium mają wpływ na dramat romantyczny (alegoryczny sens prawej i lewej strony, walka sił dobra i zła o duszę ludzką, symultaniczność).
  • Dramat szekspirowski – jest przedmiotem licznych nawiązań! (fantastyka, naruszanie zasady decorum, pogłębienie analizy psychologicznej postaci).
  • Młodopolski dramat symboliczny – na przykład Wesele Stanisława Wyspiańskiego – jest nawiązaniem do formy dramatu romantycznego: synteza sztuk (odwołanie do koncepcji Ryszarda Wagnera), kompozycja fragmentaryczna, założona z góry niejasność, fantastyka.

Dramat romantyczny był przeznaczony raczej do czytania niż do wystawiania na scenie, w związku z tym używa się w stosunku do niego określenia: dramat niesceniczny.

 

Powieść poetycka

Nazywana też poematem epickim. Ma fabułę i to dramatyczną, lecz opowiedzianą nie po kolei, pełną luk, niedopowiedzeń (to właśnie luźna kompozycja, achronologia, inwersja czasowa). Jej ośrodkiem jest bohater tajemniczy, indywidualista, dumny, zbuntowany, odwrócony od świata. Powieść poetycka łączy cechy liryki, epiki, dramatu (synkretyzm).

Najważniejsze dla Ciebie przykłady z literatury romantycznej:

W literaturze późniejszej powieść poetycka w czystej postaci nie występuje.

 

Poemat dygresyjny

Utwór, w którym największe znaczenie mają dygresje wplatane przez narratora. Właściwie w interpretacji utworu są ważniejsze niż akcja i bohaterowie – te elementy poematu są tylko pretekstem do przedstawiania dygresji. Narrator w istocie ważniejszy niż bohater, wyraźnie zaznacza swą obecność w utworze: komentuje, ocenia, zwraca się do czytelnika; jego wypowiedzi są swobodne, często ironiczne.

Przykłady poematów dygresyjnych romantyzmu:

  • Wędrówki Childe Harolda Byrona, uważanego za twórcę gatunku
  • Beniowski Słowackiego

W literaturze późniejszej nieliczne realizacje gatunku to na przykład: Kwiaty polskie Juliana Tuwima.

 

Ballada

Jej korzenie sięgają wprawdzie XIII wieku, ale to romantycy uczynili balladę jednym z najważniejszych gatunków swoich czasów. Charakterystyczne cechy ballady to: kompozycja fragmentaryczna i szkicowa – zwykle przedstawia jakieś jedno wydarzenie; nastrój tajemniczości i grozy (scenerią jest noc, las, cmentarz); inspirację stanowią wierzenia ludowe czy wydarzenia legendarne lub historyczne; występują postacie fantastyczne – rusałki, upiory, duchy zmarłych.

Ballady romantyczne

  • Król Olszyn, Rybak Goethego
  • Rękawiczka Schillera
  • Świteź, Świtezianka, Lilie, Rybka – utwory z tomu Ballady i romanse Mickiewicza

Ballada w literaturze następnych epok

  • Dusiołek, Pan Błyszczyński, Świdryga i Midryga – ballady filozoficzne Leśmiana
  • Ballada o rzece i inne ballady Baczyńskeigo

Inne gatunki wykorzystywane przez romantyków

 

Trzy kluczowe tematy romantyzmu – miłość, wolność, podróż

Miłość

To uczucie od pierwszego wejrzenia, łączące ludzi, którzy są sobie przeznaczeni – mówi się o komunii dusz. Miłość jest wielką siłą, nie mogą jej pokonać przeciwności świata, nawet śmierć. Jest uczuciem wszechogarniającym, często też siłą destrukcyjną: prowadzi do załamania, szaleństwa, nawet samobójstwa. Dla romantycznego kochanka (raczej rzadko przedmiotem analizy są w literaturze tego okresu uczucia kobiety) wybranka jest ideałem, niemal aniołem. Pisarze tej epoki pokazują zazwyczaj miłość nieszczęśliwą i niespełnioną – nie zawsze z powodu braku wzajemności. Kochanków rozdziela zły los, źli ludzie, okrutne prawa. Opowieści o romantycznej miłości nie kończą słowa: i żyli długo i szczęśliwie. Ciekawa jest też niechęć romantyków do małżeństwa i życia rodzinnego, które kojarzyły się z czymś przyziemnym i pospolitym.

  • Giaur Byrona – to obraz miłości zniszczonej przez okrutne prawa, ale silniejszej niż śmierć. Hassan kazał utopić wiarołomną Leilę (i sam cierpi! – to ciekawa postać drugoplanowa). Giaur zabija go później, a po dokonaniu zemsty zamyka się w klasztorze, nie umie i nie chce żyć bez ukochanej.
  • IV część Dziadów Mickiewicza. Już teraz zapamiętaj, że to najważniejsze polskie studium miłości romantycznej. Prowadzi do szaleństwa, samobójstwa, przemiany bohatera.
  • Konrad Wallenrod Mickiewicza – miłość szczęśliwa Alfa i Aldony, która musi ustąpić powinności wobec ojczyzny.
  • Pan Tadeusz Mickiewicza – miłość Jacka Soplicy do Ewy Horeszkówny – niemożliwa z powodów społecznych, prowadzi do zabójstwa.

 

Walka o wolność

Temat dominujący w literaturze polskiego romantyzmu, co całkowicie zrozumiałe ze względu na historię Polski: rozbiory stały się klęską Polaków, patrioci nieustannie dążyli do odzyskania niepodległości. Problem ten dotyczył nie tylko Polaków. Z wielkim poparciem spotkała się walka Greków o wyzwolenie spod okupacji tureckiej, zakończona sukcesem. Kiedy w Grecji wybuchło w 1824 roku powstanie, do walczących dołączył George Byron, który zmarł na febrę w siedzibie sztabu powstańczego w Missolunghi.

  • Byron nawiązuje do sytuacji Grecji w Prologu Giaura.
  • Walka o wolność Polski – martyrologia Polaków, tyrania caratu są głównym tematem III części Dziadów Mickiewicza.
  • Tęsknota za wolną Polską, nadzieje związane z epoką Napoleona są kanwą Pana Tadeusza.
  • Spisek, próba zabicia cara to tematy Kordiana Słowackiego.

Motyw walki o wolność w twórczości malarzy

  • Eugène Delacroix, Wolność wiodąca lud na barykady – to najbardziej znana alegoria wolności. Wolność jest tu piękną, pełną siły kobietą z odkrytą piersią, w rękach trzyma bagnet i sztandar Francji. Obraz wiąże się z rewolucją lipcową 1830 roku.
  • Eugène Delacroix, Rzeź na na wyspie Chios – wyraz poparcia dla walk greckich powstańców, a także dla postawy Byrona, który do nich dołączył. Obraz pokazuje tragiczne wydarzenia na wyspie Chios, gdzie w 1822 roku Turcy wymordowali około dwudziestu tysięcy Greków.

Eugène Delacroix, Rzeź na na wyspie Chios

Podróż

Romantycy kochali podróże. Odkryli piękno gór: zdobywali szczyty Alp, podziwiali także piękno Tatr. Fascynowały ich krajobrazy egzotyczne – w biografiach romantyków, choćby Byrona, Słowackiego, często pojawia się motyw podróży na Wschód. W utworach tej epoki obecny jest także motyw wędrówki, pielgrzymki (przykład: Wędrówki Childe Harolda Byrona). Dla Polaków często podróż łączyła się z przymusową emigracją, nastrojami żalu i tęsknoty za ojczyzną.

 

Natura

– to nie tylko tło, lecz współuczestnik zdarzeń, niemal istota żywa, czująca. Romantycy czynili przyrodę tematem poezji, ale również uznawali ją za siłę ważną w istnieniu świata, nie zawsze zrozumiałą człowieka, czasem wręcz niebezpieczną, zawsze jednak piękną, dyktującą nastrój. Przyroda jest doskonałym tłem rozwoju miłości – co wykorzystuje Goethe w Cierpieniach młodego Wertera. Jest żywiołem Sonetów krymskich Mickiewicza, odgrywa niebagatelną rolę w Balladach i romansach. Zawarty w Panu Tadeuszu opis piękna Litwy – to opis miłości ojczyzny i lat dziecinnych.

Zobacz:

Co oznacza określenie preromantyzm?

Wprowadzenie do romantyzmu – charakterystyka epoki

Maturalna wiedza o romantyzmie

Romantyzm – charakterystyka

Tematy romantyzmu

Twórcy i dzieła romantyzmu

Lektury epoki romantyzmu