Strona Główna
Adam Asnyk Szukajcie prawdy jasnego płomienia! Szukajcie nowych, nie odkrytych dróg… Za każdym krokiem w tajniki stworzenia Coraz się dusza ludzka rozprzestrzenia, I większym staje się Bóg! Adam Asnyk, Do młodych Ten wiersz Asnyka uważany jest za programowy utwór „niepoetyckiej epoki”, za jaką uchodzi pozytywizm. Z klimatem owego czasu doskonale współgra nie tylko rozpoczynająca utwór, przytoczona apostrofa, ale również inne, utrzymane w tym samym tonie postulaty. Słowa trzeciej zwrotki: „Nieście więc wiedzy pochodnię
Dobra pani Elizy Orzeszkowej Tytułowa dobra pani to zamożna ziemianka, członkini stowarzyszenia dobroczynności Ewelina Krzycka, która ma dużą potrzebę czynienia miłosierdzia, ale wyłącznie z myślą o własnym zadowoleniu. Postanawia zaopiekować się osieroconą pięcioletnią Helenką. Zajmuje się nią jednak dopóty, dopóki nie znudzi się strojeniem dziecka w piękne sukienki. Uczy dziewczynkę francuskiego, rozpieszcza ją, obsypuje prezentami, wyjeżdżają nawet razem w podróż do Włoch. Po kilku latach jednak Helenka nudzi już swoją opiekunkę. Krzycka odnosi się
Pozytywizm i architektura? Kiedy w roku 1842 francuski filozof August Comte ukończył swój sześciotomowy Wykład filozofii pozytywnej, nikt nie mógł przypuszczać, że nada on nazwę potężnemu ruchowi kulturowemu drugiej połowy stulecia. W ujęciu Comte’a pozytywny oznaczał: pożyteczny, ścisły, pewny i konstruktywny. Nazwa ta szybko stała się popularna. Pozytywizm zaczął określać poglądy filozoficzne, społeczne, sposób działania, a u nas nawet nurt w literaturze. W światopoglądzie pozytywistów naczelną rolę odgrywał scjentyzm, którego nazwa wywodzi się od łacińskiego scientia:
Realizm w Europie, pozytywizm w Polsce Niezwykle ważne dla literatury i innych gałęzi sztuki pojęcie realizmu zaczęło swoją karierę na początku XIX wieku, a ściślej w jego latach dwudziestych, we Francji. Początkowo stanowiło główny postulat przedstawicieli prądu literackiego określanego takim właśnie mianem, by później nieco zmienić swe znaczenie. Swoje główne zadanie dziewiętnastowieczni realiści widzieli w ścisłym odwzorowywaniu rzeczywistości. Pisarz realista miał opisywać świat dokładnie takim, jaki jest, malarz realista – malować obrazy odwzorowujące przedstawiane przedmioty. Szczytowym
Do roku 1875 Przed rokiem 1863 odchodzą wielcy romantycy, Norwid pozostaje niezrozumiany, a twórczość tak zwanych epigonów romantyzmu nie ma już wiele wspólnego z największymi dziełami poprzedniej epoki. W Wielkopolsce pojawiają się idee pracy organicznej i bogata literatura organicznikowska. Definitywnym zerwaniem z epoką wieszczów będzie powstanie styczniowe – ostatni w XIX wieku romantyczny zryw Polaków. Klęska powstania, zakończonego licznymi represjami, pokazała wyraźnie, że bezpośrednia walka z zaborcami nie ma sensu. Idee pracy organicznej i pracy u podstaw formułowane są
Nie ma chyba w literaturze polskiej epoki, której dzieła budziłyby w następnych pokoleniach równie silne, a jednocześnie równie zmienne emocje. W wypadku innych epok, zwłaszcza wcześniejszych, mamy zwykle do czynienia z rozmaitymi typami literackich nawiązań: późniejsi twórcy podejmują charakterystyczne dla minionych czasów motywy, wchodzą w dialog z ich koncepcjami na temat poetyki i roli sztuki, ulegają fascynacji kulturą poprzednich epok, umiejscawiając akcję swoich dzieł w starannie rekonstruowanej rzeczywistości historycznej. Jeśli
Konrad Wallenrod Adama Mickiewicza Ta powieść poetycka, powstała w Rosji i wydana w Petersburgu w roku 1828, opatrzona została mottem zaczerpniętym z Księcia Niccoló Machiavellego: „Macie bowiem wiedzieć, że są dwa sposoby walczenia… trzeba być lisem i lwem”. Akcja utworu osadzona została w końcu XIV wieku (historyczny Wallenrod był mistrzem krzyżackim w latach 1391–1393), gdy Krzyżacy, podbiwszy ziemie Prusów aż po Niemen, zagrozili Litwie ostateczną zagładą. Główne postaci to bohater tytułowy, pustelnica zamknięta w wieży (Aldona), prowadząca co noc
Adam Mickiewicz Oda do młodości Bez serc, bez ducha, to szkieletów ludy; Młodości! dodaj mi skrzydła! Niech nad martwym wzlecę światem W rajską dziedzinę ułudy: Kędy zapał tworzy cudy, Nowości potrząsa kwiatem I obleka w nadziei złote malowidła. Utwór ten został zbudowany na zasadzie kontrastu. Rozpada się na dwa ciągi obrazów: starego, zgnuśniałego świata, gdzie nad „wody trupie wzbił się jakiś płaz w skorupie”, oraz nowej, pełnej zapału rzeczywistości, którą stworzyć może
Stali się czymś na wzór znajomych, symboli, uosobień, do których ciągle powracamy. Są może dziwaczni, niezwykli, czasem nie wiadomo, czy żywi, czy martwi – ale na pewno nie są nudni. Romantyzm stworzył między innymi kilka niezapomnianych sylwetek kobiecych. Grażyna Tytułowa bohaterka powieści poetyckiej Mickiewicza jest żoną nowogródzkiego księcia Litawora, litewską władczynią, która pod nieobecność męża przywdziewa jego zbroję i staje do walki przeciw Krzyżakom. To kobieta rycerz. Dumna i odważna
Adam Mickiewicz Pierwszy wieszcz polskiego romantyzmu, dziś symbolizujący epokę, posągowy, podręcznikowy – przechodził różne przemiany ideowe i ma wcale barwną biografię. Jak w każdym życiu rozczarowania i rozpacz splatały się tu z sukcesami, a ponieważ był to talent pierwszej wody, zyskała nasza narodowa literatura. Kiedy studiował w Wilnie, nie był jeszcze takim absolutnym romantykiem. Wielbił Woltera, był filomatą, więc wielbicielem wiedzy (bardzo to przypomina oświecenie, czyż nie?), pisał w duchu klasycznym. Dopiero wyjazd do Kowna, cios samotności,
W architekturze klasycyzm panował przez ponad sto lat, aż do połowy wieku XIX. Myśl klasyczna i romantyczna nie tylko współistnieją w niej wówczas, ale też przenikają się wzajemnie. Z pewnością można dziś powiedzieć, że wspólną cechą budownictwa tego okresu jest historyzm – nawiązywanie do stylów minionych, polegające zarówno na naśladowaniu, jak i interpretacji. Klasycyzm zwraca się ku starożytności i renesansowi. Myśl romantyczna – zarówno w literaturze, historiografii, jak i architekturze – idealizuje średniowiecze. Historyzm w malarstwie i architekturze epoki
Romantyzm niemiecki Kto jedzie tak późno wśród nocnej zamieci? To ojciec z dziecięciem jak gdyby wiatr leci. Chłopczynę na ręku piastując najczulej Ogrzewa oddechem, do piersi go tuli. Mój synu, dlaczego twarz kryjesz we dłonie? Czy widzisz, mój ojcze? Król Olszyn w tej stronie. Król Olszyn w koronie, z ogonem jak żmija! To tylko, mój synu, mgła nocna się zwija. Chodź do mnie, chłopczyno, zapraszam najmilej, Pięknymi zabawki będziem się bawili, Chodź na brzeg,
Cierpienia młodego Wertera To powieść w listach Johanna Wolfganga Goethego, niemieckiego prekursora romantyzmu. Opowiada historię wrażliwego młodzieńca, który wyjeżdża na wieś, by oderwać się od zgnilizny miejskiego życia. Tam poznaje Lottę, narzeczoną Alberta. Jesteśmy świadkami rozwoju burzliwego uczucia. Listy, podarunki, spotkania w pięknych krajobrazach – to rekwizyty i schemat romantycznego romansu. Niestety, nie jest w stanie przezwyciężyć konwenansów. Wybiera samobójstwo z miłości. Powieść stała się biblią romantyków. Wykreowała nowy, romantyczny typ bohatera, a nawet pewien model
Niemcy Johann Wolfgang Goethe Prekursor i ojciec europejskiego romantyzmu, choć także twórca epoki klasycznej. Żył w latach 1749-1832. Jego miasto to Weimar; jeszcze dziś można tam zobaczyć dom Goethego i pamiątki po nim. W 1775 roku zaprosił go do Weimaru książę Karol August. Pełnił tam poeta funkcję tajnego radcy, a po nobilitacji (nadaniu szlachectwa) – prezesa Izby Finansów. Później kierował teatrem weimarskim. Uczynił z miasta ośrodek literacki i kulturalny księstwa. Goethe to autorytet epoki. Umierając, miał powiedzieć:
Europa i Polska W okresie romantyzmu drogi Polski i Europy stanowczo się rozeszły. Podstawowym tego powodem była, rzecz jasna, sytuacja polityczna. Rozbicie pod zaborami i izolacja kulturalna po kongresie wiedeńskim sprawiły, że kultura polska rozwijała się inaczej i dotyczyła innych tematów niż europejska. Czas zaborów to okres odrębności i osobliwości polskiej kultury – jej swoistego odcięcia od nurtów europejskich. Od tego momentu polskie epoki w historii kultury przestają na czas jakiś odpowiadać europejskim. Pierwszą z tych epok
Słowo „romantyzm”, mające swoje podobnie brzmiące odpowiedniki we wszystkich ważniejszych językach europejskich, zostało użyte do nazwania pewnej epoki w dziejach kultury. Zanim jednak tak się stało, przez jakiś czas funkcjonowało określenie przymiotnikowe: „romantyczny”. Pochodzi ono od starofrancuskiego wyrazu „romans”, oznaczającego średniowieczne eposy rycerskie – przygodowe opowieści, pełne niewiarygodnych, baśniowych wydarzeń i postaci. W takim też znaczeniu – dla określenia rzeczy nietypowych, niemal nierzeczywistych, na wpół fantastycznych – używano słowa „romantyczny” do początków dziewiętnastego
Przed rokiem 1818 Ostateczny rozbiór ziem Rzeczypospolitej oznacza zupełnie nową sytuację dla Polaków. Wciąż jednak żywa jest nadzieja na odzyskanie niepodległości. Czas schyłku oświecenia. Wciąż tworzą przedstawiciele klasycyzmu i sentymentalizmu, ale w środowiskach uniwersyteckich dojrzewa już nowe pokolenie, które inaczej patrzeć będzie na świat, politykę i literaturę. Historia 1795 r.: III rozbiór Polski. 1797 r.: powstanie Legionów generała Jana Henryka Dąbrowskiego. 1807 r.: utworzenie, na mocy pokoju w Tylży, Księstwa Warszawskiego. 1812 r.: kampania rosyjska
Historia 1801 r.: początek panowania Aleksandra I w Rosji. 1802 r.: podpisanie traktatu pokojowego między Anglią a Francją w Amiens. 1804 r.: Napoleon Bonaparte koronowany przez Piusa VII na cesarza Francuzów. 1805 r.: zwycięstwo Anglii nad flotami hiszpańską i francuską pod Trafalgarem; klęska Austriaków i Rosjan w bitwie z Francuzami pod Austerlitz. 1806 r.: zwycięstwo Napoleona nad Prusami pod Jeną i Auerstädt; początek blokady kontynentalnej przeciwko Anglii. 1807 r.: pokój w Tylży – ustanowienie Księstwa Warszawskiego. 1808 r.: Napoleon osadza na tronie hiszpańskim swego brata Józefa;
Król Stanisław August Poniatowski otrzymał od historyków różne oceny – część uczonych nie może mu zapomnieć, że na jego czasy przypadły rozbiory. W tej sprawie zgadzają się jednak wszyscy: król Staś był wybitnym mecenasem sztuki, za jego panowania kwitła kultura, wyrosły perły architektury, działali w Polsce wielcy artyści. Trudno wybrać reprezentację dzieł tych czasów. Bernardo Bellotto zwany Canaletto, pejzaże Warszawy Na pytanie, kto był najwierniejszym malarzem Warszawy, jest jedna odpowiedź:
Wszyscy jesteśmy członkami społeczeństwa, a kształt tego społeczeństwa i związanych z nim instytucji publicznych znacząco wpływa na nasze życie. Podobnie, choć pewno w węższym zakresie, działo się i wcześniej, tyle że dla wielu Polaków wcale nie było to oczywiste i stanowiło przyczynę wielu kontrowersji. Szczególnie wyraziste było to w okresie oświecenia. Twórcy tej epoki w Polsce bardzo intensywnie włączyli się w dzieło reformowania państwa, starając się wskazywać zarówno przyczyny grożącej krajowi utraty niepodległości,
