GIMNAZJUM
Myślisz, że to takie proste? Być może. Ale filozofowie od lat głowią się – jak znaleźć prawdę o świecie? Jak go rzetelnie zbadać? Dotknąć, powąchać, a może spróbować zjeść kawałeczek? Czy to będzie prawda o świecie? Racjonalizm Ten pogląd znamy już bardzo dobrze. Badaj świat rozumem! Tylko rozum może być źródłem wiedzy człowieka. Tak uważał już Platon, chociaż za ojca racjonalizmu uznaje się Kartezjusza (Myślę, wiec jestem). Empiryzm Empirycy (Locke, Hume) wierzą tylko
Jan Jakub Rousseau (czytaj Ruso) zdobył w swoich czasach chyba największą wśród myślicieli sławę, wpływy i pozycję. Równać mógł z nim się tylko Wolter – francuski filozof. Wolter, Rousseau, Encyklopedia – to trzy symbole osiemnastego wieku. O Rousseau mówi się jeszcze: ojciec sentymentalizmu i pisarz czułego serca. Jak do tego doszło? Jan Jakub pochodził z biednej rodziny, szybko został sierotą i jako szesnastolatek wyruszył w świat. Gdy pewnego dnia wyszedł z rodzinnej Genewy na spacer, wrócił zbyt późno i zastał
Cogito, ergo sum = Myślę, więc jestem To często powtarzane hasełko stanowiło rewolucję w filozofii. Kamień milowy, początek nowej epoki, źródło naszej cywilizacji – czy jak tam jeszcze chciałbyś nazwać przełom w nauce. Aby wiedzieć o filozofii rzeczy podstawowe, nie da się znakomitej formuły Kartezjusza pominąć. Jak się narodziła? Baśniowo: mroźnej, śnieżnej nocy wojennej, w XVII wieku, gdy René Descartes (Kartezjusz) jako oficer wojny trzydziestoletniej nocował w chłopskiej chacie. Właściwie nie spał – rozmyślał. Olśniła
Rok 1600. Włochy. Egzekucja Giordana Bruna odbywa się naprawdę w atmosferze grozy. Pchnięty na kolana przed kata, ze sznurem na szyi, przed obliczem świętego trybunału inkwizycji słyszy wyrok: „Ogłaszamy cię nieskruszonym, zawziętym, zatwardziałym heretykiem”. Potem prowadzą go z drewnianym kołem w ustach, w otoczeniu zakapturzonych mnichów z czarnymi krzyżami, przy śpiewie pokutnych psalmów – na Campo di Fiori. Tam – na słynnym włoskim placu czeka filozofa stos. Nie ugiął się: „Z większą trwogą ogłaszacie wyrok
Utopia – to coś nieistniejącego, choć chciałoby się, żeby istniała. Twoje marzenia to utopia! – Nie masz szans, kochany! Marcin głosi utopijne poglądy – jego pomysły są nie do realizowania. Skąd to się wzięło? Stąd, że ludzie od wieków próbowali wymyślić idealny świat. Albo chociaż jeden kraj, wyspę, na której szczęście będzie panowało niepodzielnie, wszyscy będą zadowoleni, sprawiedliwość będzie zaś regułą. Opisał taką rajską wyspę myśliciel renesansu: Tomasz Morus. Nazwał
Był sobie święty Franciszek. Chodził po świecie, głosił naukę, której istotą była miłość. Chyba spodobało się to ludzkości, skoro o świętym Franciszku uczymy się, poznając: literaturę, sztukę, religię, historię, poezję. I filozofia także uwzględnia jego poglądy – nazywa się je franciszkanizmem. A to oznacza że: świat jest piękny, dobry, cudowny, ukochany przez Boga; istoty stworzone przez Boga są braćmi – obowiązuje poczucie braterstwa wobec zwierząt, słońca, księżyca, wszelkiego stworzenia; nie
W mowie potocznej i w życiu materialistą nazywamy człowieka przywiązanego do konkretnych wartości: do pieniędzy, domów, samochodów, rozmaitych dóbr, które posiada lub chciałby posiadać. Idealistą zaś nazywa się człowieka, który takimi wartościami pogardza, a najważniejsze są dla niego ideały, na przykład: uczuciowość, wierność, przyjaźń, miłość, pomaganie innym. Na oko ten pierwszy wydaje się nam gorszy, a drugi szlachetniejszy. „Materialista” brzmi czasem jak wyrzut, bo widzimy oczami wyobraźni pazernego skąpca – bogacza, który myśli
Ontologia to termin, który wciąż powtarza się w filozofii, i w ogóle w naukach humanistycznych. Najsensowniej więc zamknąć oczy, wziąć się w garść i raz to zrozumieć. A wtedy… okaże się, że to zupełnie prosta rzecz. ONTO = istnienie (byt) ONTOLOGIA = nauka o istnieniu (filozofia bytu) Ktoś woli powiedzieć: rozważania o „byciu” lub „niebyciu”. Proszę bardzo. Byt jest pojęciem używanym przez filozofów, ale w końcu chodzi o to samo: jak rozgryźć istnienie, odpowiedzieć na pytanie: co to właściwie znaczy:
Filozofia stawia sobie taki cel: powiedzieć ludziom jak znaleźć szczęście. Jak żyć, żeby żyć dobrze, spędzić swój czas na ziemi w poczuciu radości i zadowolenia? Bez poszukiwań odpowiedzi na to pytanie filozofia nie miałaby sensu. A czy ktoś znalazł też filozoficzną receptę? Hm…, jakby to powiedzieć? Otóż – nawymyślano dużo różnych sposobów na dobre życie i teraz nie bardzo wiadomo, co wybrać. Dla nas bardzo ważne będą dwa pomysły, dwie szkoły: epikureizm i stoicyzm. EPIKUREIZM
Diogenes bulwersował opinię publiczną i miał z tego wielką radość, bo o to mu właśnie chodziło. Żeby oburzyć szacownych obywateli, żeby zirytować bosko pięknego Platona – żył bowiem w tych samych czasach i też w Atenach… Otóż postanowił zamieszkać w beczce. Uznał, że jest to przestrzeń życiowa wystarczająca dla skromnego człowieka. Albo biegał po ulicach Aten, w biały dzień, z płonącą pochodnią. Gdy pytano go, czemu tak robi, odpowiadał: „szukam człowieka”. Jak się domyślamy, sugerował w ten sposób, że nie
Sokrates był brzydki i pochodził z plebsu. Jego najważniejszy uczeń – Platon – był piękny i pochodził z arystokracji. To on utrwalił postać i myśli mistrza, ale też stworzył własne teorie, które zaważyły na całej późniejszej myśli ludzkiej – od starożytności po wiek XX. Pewnie XXI też. Najważniejszy pomysł Jaskinia platońska. Oto żyjemy w jaskini. Jesteśmy skuci kajdanami. Nie możemy obejrzeć się za siebie, patrzymy tylko na ścianę na wprost. A z tyłu bije światło. Patrząc przed siebie,
Najsłynniejsza maksyma Sokratesa brzmi: Jedno wiem, że nic nie wiem. Rzeczywiście, co właściwie człowiek wie na pewno? Nic. I od tego, pełnego pokory, punktu wyjścia należy zacząć poszukiwania. Czego zaś szukać? Dobra i prawdy. Sokrates jest pierwszym moralistą, niektórzy mówią, że jest „wynalazcą” moralności. Przypuszczalnie ktoś by w końcu na to wpadł, że ludzie muszą odróżnić dobre postępowanie od złego. Ale pierwszy był Sokrates. Wynalazł też oryginalny sposób poszukiwania prawdy, dochodzenia do wniosków
Wesele w Atomicach nosi cechy groteski, bo: przedstawia fantastyczne i absurdalne zjawiska: na przykład laboratoria i reaktory na wsiach, powszechnie dostępne, zwykłe prace: odwracanie biegu rzeki czy też zalesianie pustyni, operuje przesadą – możemy sobie wyobrazić technikę wysokiej jakości, ale ta w Atomicach jest zdecydowanie przesadna, zestawia zupełnie sprzeczne obszary: naukowy temat i terminy miesza z wiejską modą, wysoką technikę ze starymi obyczajami weselnymi, postacie są „wyposażone” w gadżety, o
Poezja dwudziestolecia Julian Tuwim Tomy: Czyhanie na Boga, Sokrates tańczący, Rzecz czarnoleska, Biblia cygańska, Treść gorejąca, Kwiaty polskie. Tematy i twórczość: młodość, radość życia, witalizm, protest przeciwko wojnie, protest przeciwko mieszczaństwu, refleksje nad procesem twórczym, specyficzny język pełen potocyzmów, ekspresywnych wypowiedzi. Jan Lechoń Tomy: Karmazynowy poemat, Srebrne i czarne. Tematy i twórczość: tematy patriotyczne, kontynuuje romantyczny mit tradycji narodowej, utrwala czyn wyzwoleńczy z 1918 roku i wojnę polsko-sowiecką (zwolennik Piłsudskiego) tradycje Polski szlacheckiej. Julian Przyboś Tomy:
Poezja współczesna Tadeusz Różewicz Cechy twórczości: piętno wojny – obsesja wspomnień i lęków, poczucie utraty wartości, upodobnienie poezji do prozy (ważna rola języka potocznego), prostota wypowiedzi, eliminacja interpunkcji. Szukaj w wierszach: tematu destrukcji psychiki człowieka, który przeżył wojnę, protestu przeciwko okrucieństwu, przemocy, obojętności ludzi, bohatera – człowieka rozbitego wewnętrznie, niepewnego, samotnego. Zbigniew Herbert Cechy twórczości: problematyka moralnej postawy człowieka jako główny temat, wykorzystanie mitów, dzieł sztuki, postaci i
Tematy współczesnej literatury Temat: II wojna światowa czasy wojny poezja Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, wiersze Tadeusza Gajcego i innych Kolumbów powstanie warszawskie Miron Białoszewski, Pamiętnik z powstania warszawskiego poezja powstańcza martyrologia Żydów Zofia Nałkowska, Medaliony Tadeusz Borowski, Opowiadania obozy koncentracyjne, sowieckie łagry Tadeusz Borowski, Opowiadania Gustaw Herling-Grudziński, Inny świat Wojna zdominowała literaturę XX wieku Podejmowano tematy związane z II wojną zaraz po jej zakończeniu, i dużo później – np. Miron Białoszewski napisał Pamiętnik z powstania
Sprawdź swoją wiedzę z literatury współczesnej 1. Przeczytaj fragment wiersza Miłosza i powiedz, co daje pewność, że poeta pisze o XX wieku? Było to widowisko niepodobne, zaiste, Do wiekowego cyklu królewskich tragedii Drogom na betonowych słupach, miastom ze szkła i żeliwa, Lotniskom rozleglejszym niż plemienne państwa Nagle zabrakło zasady i rozpadły się a) widowisko, królewska tragedia, brak zasad b) nie można tego stwierdzić c) betonowe słupy, miasta ze szkła i żeliwa, lotniska d) lotniska i plemienne państwa, brak zasad Odp.
Poeci nobliści Czesław Miłosz w 1980 i Wisława Szymborska w 1996 Czesław Miłosz (1911-2004) Twórczość: Traktat moralny, Traktat poetycki Tomy: Światło dzienne, Gucio zaczarowany, Hymn o perle, Miasto bez imienia, Gdzie słońce wschodzi i kędy zapada Powieści: Dolina Issy, Zniewolony umysł, Ziemia Ulro. Cechy twórczości Katastrofizm (związek z Żagarami) we wczesnej twórczości. Motyw Litwy – krainy dzieciństwa powraca w jego literaturze. Piękno pejzażu. Motyw emigranta tęskniącego za ojczyzną. Poszukiwanie trwałych wartości etycznych w odwołaniu do kultury śródziemnomorskiej, sztuki
Jan Kochanowski TEST Sprawdź swoją wiedzę z Kochanowskiego Przeczytaj uważnie tekst: Jan Kochanowski Do gór i lasów Wysokie góry i odziane lasy Jako rad na was patrzę, a swe czasy Młodsze wspominam, które tu zostały, Kiedy na statek człowiek mało dbały. Gdziem potym nie był? Czegom nie skosztował? Jażem przez morze głębokie żeglował, Jażem Francuzy, ja Niemce, ja Włochy, Jażem nawiedził Sybilline lochy. Dziś żak spokojny, jutro przypasany Do miecza
Biblia TEST NA POCZĄTEK POWTÓRKI Czy Biblia może zawitać na egzaminie gimnazjalnym? Tak. W jaki sposób? Przede wszystkim jako bardzo ważny kontekst kulturowy, baza odwołań i wątków tematycznych. Nawiązań do Biblii w kulturze Europy od zarania wieków po dzień dzisiejszy jest bez liku. Tyle samo lub więcej niż mitologicznych. Nic dziwnego – to Biblia – najważniejszy tekst kultury europejskiej, dla bardzo wielu – święty. Dla gimnazjalistów – jedna z
