MATURA
Tego się naucz! Zadań związanych z tą lekturą jest sporo. Najważniejsze z nich to: omówienie i porównanie wizji niepodległej Polski (np. wizja Lulka i wizja Gajowca); umiejętność odpowiedzi na pytanie, dlaczego powieść nazywana jest powieścią pytań i odpowiedzi; scharakteryzowanie zawartego w Przedwiośniu obrazu rewolucji; znajomość losów Cezarego Baryki; pokazanie go jako bohatera dojrzewającego i porównanie go z innymi typami bohaterów, np. z bohaterem romantycznym; interpretacja wizji szklanych domów; scharakteryzowanie sytuacji politycznej i społecznej w Polsce dwudziestolecia międzywojennego (ważne!); charakterystyka poszczególnych środowisk,
Tego się naucz! Powinieneś umieć scharakteryzować dwie główne postacie występujące w Jądrze ciemności: Kurtz – obywatel belgijski, którego matka była na wpół Angielką, a ojciec – na wpół Francuzem. Jak stwierdził Conrad „Cała Europa brała udział w ukształtowaniu Kurtza”. Mówi się o nim jako o „wybitnym człowieku” zajmującym się handlem kością słoniową. Do Afryki wyjechał, by opracować referat o misji białego człowieka w Afryce. Jednak w jego projekcie pojawia się dopisek „wytępić te wszystkie bestie”. Okazuje się, że
Tego się naucz! Przede wszystkim – zapamiętaj charakterystyczne cechy tej powieści. Powieść realistyczno-psychologiczna to gatunek charakterystyczny dla twórczości Dostojewskiego. To utwór realistyczny (czyli mający odzwierciedlać świat rzeczywisty, dokładny w opisie i charakterystyce bohaterów, cechujący się prawdopodobieństwem zdarzeń), wzbogacony o następujące elementy: szczegółowy opis psychologiczny postaci, dbałość o oddanie stanów psychicznych bohaterów przez opis ich rozmaitych – często mało zauważalnych lub nielogicznych – reakcji na nie, wielogłosowość (polifonia) narracyjna – głos w powieści oddany jest samym
Tego się naucz! Zadania związane z tą powieścią są konkretne. Trzeba umieć: wytłumaczyć tytuł dzieła – pokazać nie tylko jego dosłowne, ale także przenośne znaczenie, zinterpretować symbole pojawiające się w tej powieści (np. Wenus z Milo, rozdarta sosna), pokazać Ludzi bezdomnych jako powieść modernistyczną, opowiedzieć dzieje Tomasza Judyma oraz ukazać go jako społecznika, buntownika, idealistę, człowieka rozdartego wewnętrznie itd., wskazać elementy etosu chrześcijańskiego w powieści. Metaforyczny tytuł powieści Bezdomni w dosłownym
To oczywiście ogromna wiedza o całej historii literatury. Na maturze musisz umieć patrzeć na historię kultury nie tylko poprzez konkretne teksty i epoki, ale także przekrojowo – właśnie poprzez toposy i motywy. Motyw W znaczeniu, które na poziomie rozszerzonym powinniście znać, motyw to trochę co innego niż to, co zwykle kryje się pod pojęciem motywy literackiego. Mianowicie – przywykliście do tego, by na motywy literackie patrzeć poprzez pryzmat “wielkich tematów”
Tego się naucz! Powinieneś umieć: wskazać elementy powieści tendencyjnej w tym dziele, pokazać Nad Niemnem jako powieść realistyczną, przedstawić i skomentować obecność pamięci o powstaniu styczniowym, ukazać rolę tradycji polskiej w powieści, streścić i skomentować obie sceny (do czego są potrzebne, dlaczego są tak ważne). Tematy, z którymi można powiązać Nad Niemnem • powstanie styczniowe, • patriotyzm, • praca u podstaw, • etos pracy, • miłość, • rodzina, • konflikt dzieci
Tego się naucz! Przygotowując się do zdawania nowej matury, zastanów się, czy umiesz: zinterpretować tytuł utworu (na co najmniej trzy sposoby!); omówić, jak została przedstawiona kwestia żydowska; ukazać Lalkę jako powieść panoramiczną oraz jako powieść realizmu XIX wieku; scharakteryzować poglądy poszczególnych bohaterów na miłość i małżeństwo (ta umiejętność przydała się – i to bardzo – na próbnej maturze); pokazać obecność toposu teatru świata w utworze; scharakteryzować Stanisława Wokulskiego; pokazać jego
Tego się naucz! Przypomnij sobie treść noweli. Pokaż, jak funkcjonuje w niej motyw sokoła; jeśli trzeba – przeczytaj nowelę pt. Sokół Giovanniego Boccaccia (Dekameron). Przeanalizuj narrację. Na przykładzie Kamizelki pokaż nowelę jako typowy gatunek pozytywizmu. Tematy, z którymi można powiązać Kamizelkę miłość bieda, nędzne warunki życia poświęcenie małżeństwo technika narracji Udowodnij, że utwory Katarynka lub Kamizelka Bolesława Prusa to nowele doskonałe. Ulubiony gatunek pozytywizmu – nowela Pozytywiści z reguły –
Tego się naucz! Po przeczytaniu tego dzieła (lub fragmentów w przypadku poziomu podstawowego), powinieneś zastanowić się, czy umiesz: skomentować, jak została ukazana rewolucja w tym dramacie; ukazać poglądy Krasińskiego na temat roli arystokracji w życiu społecznym i duchowym narodu; scharakteryzować krótko historiozofię; pokazać, jak została ukazana rola poezji i poety; porównać ten sposób patrzenia na poezję z innymi dziełami romantyków; zinterpretować scenę finałową; ukazać racje arystokratów i rewolucjonistów; scharakteryzować oba obozy. Ważne! W dramacie możemy wyróżnić dwie
Tego się naucz! Na pewno powinieneś umieć odpowiedzieć na pytania: W jaki sposób i w jakich utworach odbija się biografia poety? Wskazać i skomentować przykłady, określić, w jakim stopniu biografia artysty odpowiada wzorcowej biografii romantycznego poety. Jaka ocena powstania listopadowego wyłania się z wierszy Słowackiego? Jak postrzega Polskę i Polaków, jaka jest jego ocena narodu polskiego? Jaka według niego jest rola poezji i poety? Tematy, z którymi można powiązać wiersze Słowackiego kreacja bohatera romantycznego, poetyckie obraz podróży,
Jan Andrzej Morsztyn Cechy twórczości Jego ulubioną formą był sonet. Jest uważany za najwybitniejszego przedstawiciela poezji dworskiej. Utwory Morsztyna często oparte są na koncepcie – wyrafinowanym, zaskakującym pomyśle. Wiersz ma wywołać u czytelnika podziw dla pomysłowości i kunsztu poety. Jan Andrzej Morsztyn uważany jest także za największego polskiego marinistę – kontynuatora dzieła włoskiego poety Gianbapttisty Mariniego. Stosuje wyrafinowane środki poetyckie, takie jak anafora, pararelizm. Bardzo często tematem jego wierszy jest
Sztuka jest lunetą, przez którą artysta tropi gwiazdy na firmamencie swego ducha: a czy luneta składa się ze słów, z tonów czy z kolorów, to jest mniej ważne niż owe gwiazdy (Jacek Woźniakowski). Na podstawie znanych Ci przykładów pokaż, jak korespondują ze sobą różne dziedziny sztuki. LITERATURA A PLASTYKA Wspólne tematy: powstanie listopadowe w powieściach Józefa Ignacego Kraszewskiego (Dziecię Starego Miasta) i obrazach Artura Grottgera (cykl Warszawa); mit o Ikarze – inspiracja dla malarza Pietera Bruegla
Na czym polega społeczne i terytorialne zróżnicowanie polszczyzny? Co to jest dialekt i gwara ludowa oraz środowiskowa i zawodowa? Dialekt ludowy i gwara ludowa Dialekt jest to język jakiegoś regionu, podrzędny w stosunku do języka ogólnego. Nauka o poszczególnych dialektach to dialektologia (gr. dialektos – gwara, logos – słowo, nauka). To dzięki dialektom właśnie mogło dojść do ukształtowania takiego języka ogólnonarodowego, jakim posługujemy się dziś. Wyróżniamy dialekty: Małopolski, który obejmuje gwary: podhalańską, krakowską, kielecką, sandomierską, rzeszowską
Na czym polega językowy savoir-vivre, czyli zna sposoby zwracania się do innych, zasady grzeczności np. w dyskusji, korespondencji. Znajomość zasad posługiwania się językiem jest bardzo ważna. Swoją wypowiedź musimy dostosować do sytuacji (oficjalnej – takiej jak wizyta lekarska, składanie zeznań w sądzie, rozmowa z dostojnikiem kościelnym czy nieoficjalnej – noc w klubie, rozmowa z koleżanką, kłótnia z kolegą) oraz do odbiorcy (tu z kolei bierzemy pod uwagę stopień zażyłości z
Kultura języka Termin kultura pochodzi od łac. cultura (uprawa, kształcenie). To stopień doskonałości w posługiwaniu się danym językiem – w tym wypadku akurat myślimy o języku ojczystym. Aby mówić o kulturze języka, konieczna jest wiedza z zakresu gramatyki, środków stylistycznych, odmian języka. Kultura języka ma wiele wspólnego z kulturą bycia – tam mówimy o zasadach savoir-vivre’u, tu – o zasadach stosowania różnych odmian języka w zależności od sytuacji, pozycji rozmówcy itd. W obu przypadkach to nie tylko wiedza teoretyczna, ale
To jest pewne – z tekstem – całym lub jego fragmentem – będziesz miał do czynienia. Oto tablica niezbędnych narzędzi do poradzenia sobie z tekstem literackim i na poziomie podstawowym, i rozszerzonym. TABLICA 1. Tekst (fragment lektury dołączony do tematu). 1. Stanowię część większej lektury! 2. Stanowię logiczną całość! 3. Mam swój sens – swoją ideę. 4. Mam trzy ważne elementy. A. Świat przedstawiony: akcja (coś się tu dzieje?) przestrzeń (gdzieś się to
W jaki sposób literatura ukazuje totalitaryzm? Mała apokalipsa Tadeusza Konwickiego jako wynaturzony obraz totalitarnej rzeczywistości Główny bohater wyznaczony przez opozycję do samospalenia (na znak protestu) przed Pałacem Kultury i Nauki im. Józefa Stalina ma podjąć się tej misji nie z własnej woli i bez przekonania. Dostrzega upadek wszystkiego, ale jego ewentualny protest nie jest potwierdzony ideami, w które wierzy. To bierny protest, bierne poddanie się woli innych. Autor celowo przerysowuje wiele fragmentów obrazu Warszawy lat 70.,
Jakie zabiegi pomagają uzyskać obraz świata widzianego w krzywym zwierciadle? Ironia – złośliwość wyrażona nie wprost, zawarta w wypowiedzi pozornie aprobującej. Często polega na udawaniu niewiedzy, naiwności. Odbiorca musi zauważyć sprzeczność między dosłownym znaczeniem wypowiedzi a jej prawdziwym sensem – pomaga mu w tym np. intonacja, mimika czy po prostu inne fragmenty tekstu. Czemu służy użycie ironii? Bywa sposobem wyrażenia szyderstwa, obrony przed agresją czy po prostu dowodem dystansu wobec świata. Chętnie stosowali ją
Na czym polegają eksperymenty twórcze w literaturze? Pytanie o eksperymenty twórcze to w zasadzie pytanie o istotę literatury. Czy ma ona po prostu odtwarzać otaczający świat albo przekazywać wartości moralne? Nie! Kim jest pisarz? Według wielu – kimś niezwykłym, wyrastającym ponad przeciętność. Drugim Stwórcą. Drugim Bogiem. Sztuka słowa ma więc być czymś zaskakującym. Najczęściej za źródło twórczości uznaje się natchnienie – jakąś „iskrę Bożą”, przebłysk geniuszu. Ale nawet gdy odrzuca
Co to znaczy, że literatura była i jest zapisem ludzkiego zmagania się z samym sobą? Główny bohater literatury: człowiek. Główny jej temat: ludzkie losy, zazwyczaj pełne przeszkód, rozterek i problemów. „Ale bojowanie byt nasz podniebny” – pisał o ludzkim życiu Mikołaj Sęp-Szarzyński. Z czym musimy walczyć? Z otaczającym światem. Przecież „człowiek jest trzciną najsłabszą w przyrodzie” (Pascal). Łatwo go zniszczyć, zabić. Czasem musimy walczyć z innymi ludźmi. Najwięcej problemów ma jednak swoje źródło w samym człowieku. Zmagamy się z naszą
