„Praca czyni życie słodkim” (Gotlob Wilhelm Burmann).
Zgadzasz się z tym twierdzeniem czy nie? Odwołaj się do wybranych przykładów literackich.

Przykładowy wstęp

W naszym języku – albo szerzej: w naszej kulturze – praca kojarzy się z obowiązkiem. Smutnym obowiązkiem. W końcu czy powtarzane każdego dnia zajęcia mogą nie męczyć? „Mogą” – zdaje się twierdzić Gotlob Wilhelm Burmann.
W zdaniu Burmanna zawartym w temacie mowa jest o pracy w sensie bardziej teoretycznym niż praktycznym. I w teorii, zapewne, stwierdzenie to może się sprawdzać. Czy jednak rzeczywiście, śledząc historię bohaterów kolejnych epok literackich, można obronić śmiałą tezę, że „praca czyni życie słodkim”?

 

Proponowane rozwinięcie tematu

Praca, która daje satysfakcję, sprawia radość, nawet jeśli jest niełatwa i wymaga wysiłku; niektórzy bohaterowie podejmują pracę, bo widzą w niej sens życia, pewien ustalony od wieków porządek, w który sami się wpisują:

Dla wielu postaci praca ma sens o tyle, o ile służy innym:

  • A… B… C… Elizy Orzeszkowej (Joanna Lipska uczy dzieci mimo grożących jej prześladowań);
  • Siłaczka Stefana Żeromskiego (Stasia Bozowska podejmuje heroiczną decyzję o nauczaniu wiejskich dzieci);
  • Ludzie bezdomni Stefana Żeromskiego (Tomasz Judym – aby całkowicie poświęcić się pracy lekarza, rezygnuje z osobistego szczęścia);
  • Dżuma Alberta Camusa (doktor Rieux, narażając życie, poświęca wszystko w imię walki z epidemią).

…ale bywa też podejmowana w zupełnie innym celu – ma przynosić konkretne korzyści:

  • Rodzina Połanieckich Henryka Sienkiewicza (bezwzględność głównego bohatera w interesach);
  • Granica Zofii Nałkowskiej (Ziembiewicz raczej wspina się na kolejne szczeble kariery niż pracuje);
  • Lalka Bolesława Prusa (Wokulski był człowiekiem pracowitym, ale jego działalność miała konkretny cel: chciał się wzbogacić po to, by zaimponować Izabeli i wejść na salony);
  • Ziemia obiecana Władysława Reymonta (dla Karola Borowieckiego celem najważniejszym były pieniądze i kariera – dla nich m.in. odrzucił miłość).

Praca bywa również traktowana przez niektórych bohaterów jako zło konieczne:

  • Hrabia Henryk z Nie-Boskiej komedii Zygmunta. Krasińskiego (codzienność go mierzi);
  • Izabela Łęcka z Lalki Bolesława Prusa (uważała pracę za coś hańbiącego, a nawet traktowała ją jako karę za grzechy; dla niej zaś „największą pracą było dotknięcie elektrycznego dzwonka albo wydanie rozkazu”);
  • Emma Bovary z powieści Gustawa Flauberta Pani Bovary (nienawidziła pracy, którą uważała za zajęcie nudne i bezduszne; lubiła za to „owoce pracy”, czyli pieniądze – realizując swoje zachcianki, popadła w straszliwe długi).

Twórcy literatury dostrzegają również, że praca nie zawsze wygląda w tak idealny sposób, jak to np. przedstawia Orzeszkowa w Nad Niemnem – codziennie wykonywane zajęcia mogą człowieka przytłaczać, mogą być dla niego ciężarem ponad siły i odbywać się w nieludzkich wręcz warunkach:

  • Żeńcy Szymon Szymonowica (bohaterowie zmuszani do ciężkiej pracy, niezgodnej z prawami natury);
  • Powracająca fala Bolesława Prusa (straszliwe warunki pracy polskich robotników);
  • Wolny najmita Marii Konopnickiej (obraz zabiedzonego chłopa, który otrzymał co prawda wolność, ale nie był w stanie utrzymać rodziny i stracił wszystko: ziemię, dom, bliskich, dlatego tuła się od wsi do wsi, szukając dla siebie pracy);
  • Zmierzch Stefana Żeromskiego (małżeństwo Gibałów zmuszone do morderczej pracy za marną opłatę);
  • Ludzie bezdomni Stefana Żeromskiego (wyniszczająca praca robotników i chłopów w nieludzkich warunkach, w dodatku niezapewniająca im możliwości utrzymania siebie i najbliższych);
  • Ziemia obiecana Władysława Reymonta (urągające człowieczeństwu warunki pracy robotników; skutek: nie tylko skrajne wyczerpanie, ale często również kalectwo);
  • Szewcy Witkacego (praca wykonywana mechanicznie może ogłupiać);
  • Inny świat Gustawa Herlinga-Grudzińskiego;
  • opowiadania Tadeusza Borowskiego (nieludzki system obozów pracy);
  • Robotnicy Marka Hłaski (praca w atmosferze terroru).

Nie można również zapominać, że od czasów feudalnych praca stała się elementem niesprawiedliwości społecznej – jedni muszą pracować dla drugich, niektórzy korzystają z dóbr wypracowanych przez innych:

  • przeciwko takim praktykom wypowiadał się już św. Paweł w Liście do Tesaloniczan;
  • Satyra na leniwych chłopów;
  • Krótka rozprawa między trzema osobami, Panem, Wójtem a Plebanem Mikołaja Reja;
  • Na ciężary i opresją chłopską w Polszcze Opalińskiego (autor wieszczy karę boską na Polskę za to, że istnieje w niej system poddanych, co sprzeciwia się zasadzie równości wszystkich ludzi);
  • Jan Jakub Rousseau – wypowiada się przeciwko nierówności społecznej;
  • Lalka (Prus w krytyczny sposób ukazuje próżniaczy styl życia arystokracji);
  • Powracająca fala Bolesława Prusa;
  • Zmierzch Stefana Żeromskiego;
  • Folwark zwierzęcy George Orwella;
  • Imię róży Umberto Eco (w opactwie jest ścisły podział pracy, który zależy jednak m.in. od pozycji mnichów – najbardziej zasłużeni pracują np. w bibliotece, a najmniej – w kuchni).

Całe życie ludzkie jest pracą:

  • poezja Cypriana Kamila Norwida (człowiek powinien wciąż się doskonalić, a praca jest drogą prowadzącą do zbawienia);
  • Kowal Leopolda Staffa (życie to ciężka praca – nieustanne „wykuwanie” samego siebie).

 

Proponowane zakończenie

W 1996 roku Wisława Szymborska w przemówieniu z okazji przyznania jej literackiej Nagrody Nobla mówiła między innymi o tym, jak wielkim szczęściem jest wykonywanie pracy, która daje radość i satysfakcję. Przypomniała o milionach osób, które zmuszone są do zajęć niechcianych, nielubianych, znienawidzonych, podejmowanych jedynie w celu zapewnienia sobie i najbliższym bytu. Tych, którym praca daje satysfakcję, nazwała poetka „wybrańcami losu”.
Nie jest bowiem prawdą, że każda praca, jak twierdzi cytowany w temacie Burmann, „czyni życie słodkim”. Dzieje się tak tylko w przypadku zajęć wykonywanych z powołania, z ochotą, w poczuciu ich głębokiego sensu.

Niestety, dzisiejsze czasy zmuszają – zwłaszcza ludzi młodych – do trudnych decyzji. Rozwijać własne pasje, czerpać z pracy satysfakcję, robić to, co się lubi? Tak, ale często ceną za taki wybór jest życie skromne albo nawet na granicy skrajnego ubóstwa. Wybieramy więc coraz częściej modne studia, zawody przynoszące finansowe korzyści. Nawet jeśli praca oznacza wtedy częściowe tylko zadowolenie albo nawet nie sprawia żadnej radości.

Wszyscy chcielibyśmy, aby Gotlob Wilhelm Burmann miał rację. Zdarza się oczywiście, że „praca czyni życie słodkim”. Ale wciąż, niestety, tylko się tak zdarza.

 

Zobacz:

 

Praca – smutna konieczność, misja czy sposób na życie. Własne obserwacje poprzyj przykładami z literatury i filmu.

„Należy uwierzyć, że w tym powszednim krzątaniu są też jakieś rzeczy wiekuiste, powszechne” (Maria Dąbrowska). Odwołując się do wybranych przykładów z literatury oraz własnych doświadczeń, podziel się spostrzeżeniami na temat znaczenia codzienności w życiu człowieka.

Praca – motyw literacki (materiał według chronologii epok)

Praca – motyw w literaturze