Rodzice i dzieci w utworach literackich różnych epok. Na wybranych przykładach przedstaw związki uczuciowe i konflikty postaw.
Przykładowy wstęp:
Całkiem niedawno rozmawiałem długo ze swoim dziadkiem. Wspominał młodość, historię poznania żony, ale przede wszystkim dużo mówił o problemach z synem, czyli moim tatą.
Mój ojciec zawsze powtarzał, że miał wspaniały, kochający, zgodny dom. Kiedy kłóciliśmy się o coś, uwielbiał komentować moje zachowania czy słowa: „Mnie by coś takiego nigdy nie przeszło przez gardło wobec Twojego dziadka”. Albo: „Takich problemów nigdy w moim domu nie było”. Otóż okazało się, że… były!
Dziadek opowiedział mi o tym, że w jego domu też zdarzały się kłótnie, też bywały problemy istotne i te błahe, a niektóre sprawy stawiane były na ostrzu noża. „Czasem wydawało mi się, że on ma nas w nosie. Taki był buntowniczy i zadziorny” – mówił dziadek o ojcu. Zrozumiałem wtedy, że pewne problemy między rodzicami a dziećmi od dziesiątków lat, a pewnie i od wieków, pozostają wciąż te same. Uczucia, które łączą rodziny, wciąż są skomplikowane, a konflikty – częste i nieuniknione.
Potwierdzają to również pisarze, którzy od zawsze w swoich utworach poruszali problem rodziny – prawdopodobnie najważniejszy temat literatury.
.
Proponowane rozwinięcie tematu:
Silne związki emocjonalne:
– Święta Rodzina w Biblii,
– Iliada,
– Powrót posła,
– Jeżycjada,
– filmy Co gryzie Gilberta Grape’a, Życie jest piękne, Jańcio Wodnik.
Dowodem na to może być ogromny ból po stracie kogoś z rodziny (dziecka, rodzica):
– mit o Niobe (skamieniała po stracie czternaściorga dzieci),
– Lament świętokrzyski,
– Treny,
– Noce i dnie,
– Kot w pustym mieszkaniu,
– Anka (poemat Broniewskiego).
Największa miłość nie zapewnia jednak szczęścia. Jeśli jest to uczucie zbyt silne, nadmierne, wręcz chorobliwe, prowadzi do bezkrytycznego uwielbienia i przynosi fatalne skutki:
– Ojciec Goriot (tytułowy bohater wobec córek),
– Nad Niemnem (Andrzejowa Korczyńska wobec Zygmunta),
– Noce i dnie (Barbara wobec Tomaszka),
– Lalka (Łęcki wobec Izabeli).
Problemem bywa także zbyt silne sterowanie życiem dzieci – bohaterowie, którzy w odpowiednim momencie nie przecięli łączącej ich z rodziną pępowiny:
– Moralność pani Dulskiej (Zbyszek, ale także Mela),
– Chłopi (synowie Dominikowej).
Są też domy, w których wyraźnie brak miłości między rodzicami a dziećmi:
– Skąpiec,
– Zbójcy (stosunek Franciszka Moora do ojca),
– Balladyna,
– Ojciec Goriot,
– Lalka,
– Pani Bovary,
– Ósmy dzień tygodnia.
Rodziny, które trudno uznać za wzorowe – rodzice niedający dzieciom dobrego przykładu albo podcinający im skrzydła, wręcz znęcający się nad nimi:
– Ludzie bezdomni (ojciec Tomasza),
– Granica (ojciec Zenona),
– Stowarzyszenie Umarłych Poetów (ojciec Neila),
– Skąpiec (Harpagon okrutny wobec Elizy),
– film Chłopięcy świat (przybrany ojciec znęca się nad pasierbem).
Dzieci mogą być różne:
Np. posłuszne swoim rodzicom…
– Powrót posła,
– Pan Tadeusz.
…zbuntowane wobec nich…
– mit o Dedalu i Ikarze,
– Antygona (Hajmon),
– Nad Niemnem (Witold),
– Doktor Piotr,
– Chłopi (Antek Boryna),
– Tango (specyficzny antybunt bohatera),
– Buszujący w zbożu.
I niespełniające oczekiwań rodziców:
– Biblia – przypowieść o synu marnotrawnym,
– Henryk IV Szekspira (królewicz spędził młodość na hulankach, ale podczas ciężkiej choroby ojca pogodził się z nim i porzucił towarzystwo),
– Nad Niemnem (Zygmunt),
– Noce i dnie (Tomasz).
Życie stawia bohaterów często przed dramatycznym wyborem:
albo miłość, albo wierność rodzicom:
– Romeo i Julia,
– Anna Karenina (związek Aleksego z Anną wbrew woli matki),
– Świętoszek (ojciec pragnie wydać Mariannę wbrew jej woli za Tartufe’a),
– Fantazy (mimo miłości do Jana Dianna wychodzi za Fantazego, bo tak chcieli rodzice),
– Pan Tadeusz (Stolnik nie zgadza się na małżeństwo córki z Jackiem, co doprowadza do tragedii).
Albo posłuszeństwo, albo postępowanie w zgodzie z własnymi przekonaniami:
– Antygona,
– Doktor Piotr.
.
Zakończenie:
Przytoczone przeze mnie utwory pokazują wyraźnie, że w literaturze (ale także np. w filmie) rzadko spotykamy się z przykładami doskonałych rodzin, w których stosunki między rodzicami a dziećmi są takie, jakie być powinny, jak je sobie wyobrażamy. Jeśli pojawiają się już idealne domy – np. opisane w Powrocie posła czy w Panu Tadeuszu – wydają się w dużym stopniu papierowe, sztuczne.
Wszystko dlatego, że w relacjach między rodzicami a dziećmi nic nie jest proste i jasne, stałe i pewne. Relacje te są niezwykle skomplikowane i jeśli ktokolwiek chce coś w tej mierze upraszczać, staje się niewiarygodny i sztuczny.
Niektórzy ze wspomnianych przeze mnie bohaterów nie potrafią kochać, inni kochają za bardzo. Niektórzy dają dzieciom zbyt dużą swobodę, inni – zbyt małą. Bywa, że pewne postaci buntują się trochę dla samego buntu, a ci, którzy powinni się przeciwstawić swoim rodzicom, nie potrafią tego zrobić.
Łatwo tych bohaterów osądzać, stojąc z boku, czytając książkę albo pisząc wypracowanie. Dużo trudniej o jednoznaczną ocenę, kiedy chodzi o nas samych, o nasze własne postawy, wybory i zachowania. O nasze własne domy i rodziny.
Zobacz:
Rodzice i dzieci w literaturze realizmu. Zaprezentuj problem na wybranych przykładach.