Strona Główna
HIPERBOLIZACJA Hiperbola ma swój polski odpowiednik, który doskonale wyraża jej istotę. To PRZESADNIA, wyolbrzymienie jakiejś cechy. Używamy jej na co dzień w naszym języku – mówisz np., że Jaś z IV b jest wysoki jak brzoza, tymczasem jego wzrost równa się co najwyżej wysokości młodej brzózki. Można pęknąć ze śmiechu – to też hiperbola. Hiperbola i hiperbolizacja pojawia się też w literaturze. Zapamiętaj koniecznie rycerza Rolanda – w opisie jego walki i śmierci znajdziecie nadmiar hiperbol.
FATUM to inaczej los lub przeznaczenie. Starożytni Grecy wierzyli, że człowiek ma z góry zaplanowany los, którego nie da się uniknąć. To, co zrządzili bogowie, musiało nastąpić. Edyp znał swoją przyszłość, przed którą chciał uciec, ale niestety, zgodnie z jego fatum musiała spełnić się przepowiednia wyroczni. Człowiek nie jest w stanie przewidzieć swego losu i nim kierować. Pogląd, który głosi, iż nasze życie jest zaplanowane przez przyczyny pozanaturalne (np. los, bogów, Boga), nazywa się
FARSA Farsowy charakter mają liczne seriale, które sprzedają nam w ostatnich latach stacje telewizyjne: Miodowe lata, Graczykowie, Trzynasty posterunek. Ich fabuła nie jest skomplikowana, oglądamy codzienne sprawy zwykłych, czasem śmiesznych ludzi, przerysowanych przeciętniaków rozwiązujących błahe problemy, które dla nich urastają do rangi globalnej katastrofy. Czasem pojawiają się tu elementy groteskowe, nagromadzenie zbyt wielu zbiegów okoliczności. Farsa to odmiana komedii, posługuje się środkami komizmu sytuacyjnego, groteską, karykaturą, pełna jest przejaskrawień, zachowania bohaterów
Dialekt to inaczej żargon lub gwara jakiegoś środowiska, język, który znacznie odbiega od używanego w urzędowych dokumentach, w biurach, w szkołach przez większość Polaków. Czasem miło posłuchać, jak rozmawiają Ślązacy, Kaszubi czy górale, i aż dziwne, że tak mało rozumiemy, skoro oni mówią prawie po polsku. Czasem w literaturze pisarz czy poeta odpowiednio stylizuje język literacki, posługując się jakimś dialektem. Chce przez to osiągnąć efekt autentyczności. Czasem autor tylko częściowo dialektyzuje język utworu – po
BELETRYSTYKA (fr. belles-lettres, łac. bonae litterae) To termin renesansowy, który w ciągu wieków nieco zmienił znaczenie. Początkowo oznaczał studia nad gramatyką, retoryką i poezją, a także sztukę poezji i wymowy według wzorów antycznych, którą humaniści przeciwstawiali łacinie średniowiecznej. Na przełomie XVIII i XIX wieku beletrystyką nazywano poezję i prozę, odróżniając je od dzieł naukowych i użytkowych. Później zawężono znaczenie pojęcia beletrystyka do prozy fabularnej (powieści, nowele, opowiadania = literatura piękna), a współcześnie – jeszcze bardziej: beletrystyka to proza
Czasem pisarz czy poeta ma ochotę podzielić się ze swymi czytelnikami własnymi doświadczeniami i przeżyciami. Umieszcza wtedy w dziele literackim wątki autobiograficzne – wybrane elementy swojej biografii. Najsłynniejszą poetycko-muzyczną autobiografią lat 80. stał się szlagier wykonywany przez Perfect. Nie było prywatki bez Autobiografii: „Miałem 10 lat…” Wątki autobiograficzne znajdziecie w wielu utworach, m.in.: w elegii VII Klemensa Janickiego (O sobie samym do potomności), w utworach Jana Kochanowskiego (życie w Czarnolesie, codzienne radości i smutki, śmierć dwóch
Wiersz zdaniowy (średniowieczny) – w tym najstarszym polskim systemie wersyfikacyjnym wers pokrywał się ze zdaniem. Nie stosowano przerzutni (przenoszenia części zdania do następnego wersu); Średniówka (przedział intonacyjny wewnątrz dłuższych wersów) była słabo zaznaczona; Klauzulę (koniec zdania lub jego członu) często podkreślały rymy współbrzmienia uzyskane przez powtarzanie takich samych form gramatycznych, np. „nosimy” – „prosimy”; „bożycze” – „człowiecze”. Chociaż nie przestrzegano jednakowej liczby sylab w wersach, już w najdawniejszych utworach możemy zaobserwować ciążenie ku
Teatr ŚREDNIOWIECZE Moralitet – gatunek dramatyczny, który rozwinął się w późnym średniowieczu (przełom wieków XV i XVI). Należące do niego utwory miały charakter dydaktyczno-filozoficzny i przedstawiały walkę upersonifikowanych (uosobionych) pojęć moralnych (Dobra, Cnoty, Wiary, Zła, Występku, Pychy) o duszę ludzką (tzw. psychomachia). Pojawiający się w nich człowiek pozbawiony był jakichkolwiek indywidualnych rysów psychicznych, stanowił symbol kondycji ludzkiej („człowieka w ogóle”), w pełni więc zasługiwał na angielskie określenie Everymana (Każdego). Misterium – gatunek średniowiecznego dramatu religijnego. Fabuła –
Obraz Boga w przedstawieniach literackich, filozoficznych i artystycznych. Omów na wybranych przykładach. Przykładowy wstęp Świat nadprzyrodzony, Bóg, zaświaty, to sprawy, które nas bardzo zajmują. Niejasno wyczuwamy ich obecność, zgłębić jednak do końca nie umiemy. Pytamy o nie, dociekamy, nawet próbujemy dowodzić swoich racji w tych kwestiach. W życiu ziemskim nie uzyskujemy jednak zadowalającej i wyczerpującej odpowiedzi. W centrum świata nadprzyrodzonego stoi Bóg, którego na różne sposoby próbujemy sobie wyobrazić. Jak bardzo żywotny jest problem
Bohater Kartoteki Wystawiona w 1960 roku Kartoteka wzbudziła wiele kontrowersji zarówno wśród krytyków teatralnych, jak i publiczności przyzwyczajonej do teatru, dramatu tradycyjnego. To, co zobaczono podczas premiery, całkowicie wykraczało poza ramy kanonu sztuki scenicznej. Słowem, Kartoteka okazała się szokującym wydarzeniem kulturalnym, rewolucją w skostniałym, polskim teatrze, gdyż złamała, a raczej rozbiła tradycyjną strukturę dramatu. W pewnym sensie Kartoteka była świadomą prowokacją artystyczną Stanisława Różewicza. A sam autor tak mówił o tym dramacie: „Jedno wiedziałem. Wiedziałem, że forma
Artur – bohater Tanga Mrożka Artur, jak każdy młody człowiek szuka własnej drogi życia. Odrzuca świat stworzony przez rodziców, pragnie żyć inaczej, lepiej. Bohater ten buntuje się nie tyle przeciwko ograniczającym go zasadom, ale przeciwko… brakowi jakichkolwiek zasad. Artur zauważa pozorną wolność rodziców, którzy odrzucili wszelkie formy i ograniczenia, a z kolei babcia w trampkach i dżokejce, grająca w karty, wcale nie wydaje mu się nowoczesna. Otoczony chaosem nie ma możliwości samookreślenia. Mrożek
Gustaw, bohater Innego świata Źródło Inny świat to powieść autobiograficzna. Gustaw Herling-Grudziński opisuje w niej przeżycia i doznania więźnia łagru sowieckiego. Narrator opowiadający historie współwięźniów, a także swoje własne, relacjonuje je z chłodnym dystansem. Pierwsza część powieści to szereg portretów osób skazanych na ciężką pracę. Poznajemy historię Kostylewa, człowieka, który pragnąc uniknąć pracy ponad ludzkie siły, wkłada codziennie rękę w ogień. Inny przykład to historia „nocnych łowów” i Marusi. W świecie obozowym gwałty na kobietach zdarzały się często. Marusia
Doktor Rieux to bohater, który mógłby być wzorem moralnym dla innych. Nie nadużywa wielkich słów – walki z dżumą z narażeniem własnego zdrowia nie nazywa poświęceniem, lecz wypełnianiem obowiązków. Jego bohaterstwo jest ciche, skromne i może wydawać się nieefektowne, jednak czy Bernard Rieux i Jean Tarrou nie są nowymi modelami świętości – świętości bez Boga i efektów specjalnych, takich jak skrajna asceza w stylu św. Szymona Słupnika, budzące grozę męczeństwo
Maciej Boryna Maciej Boryna, zwłaszcza w scenie siewu, jest stylizowany na wzór homeryckiego herosa albo króla Piasta. W tym na co dzień skąpym, apodyktycznym, nieustępliwym człowieku jest wiele godności i siły! Juliusz Krzyżanowski pisał o nim: „Tyle w nim siły woli, tyle panowania nad sobą, tyle poczucia własnej wartości”. Znaczenie postaci Maciej Boryna jest jednym z najbardziej wyrazistych bohaterów Chłopów. Choć bywa czasem zabawny lub denerwujący, w scenie siewu, poprzedzającej jego śmierć, autor czyni go wielkim. Maciej
Jagna Jagna, która jest kimś w rodzaju wiejskiej femme fatale i przez niektórych uważana jest za kobietę lekkich obyczajów bez sumienia, ofiarą przerażającego samosądu. Tymczasem nie jest wcale zła ani zepsuta. Jest po prostu tragicznie nieprzystosowana do środowiska, w którym żyje. W wiejskiej gromadzie czuje się jak odmieniec. Nie interesuje jej posiadanie ziemi, morgi ani plony. Jagna, niczym młodopolska artystka, jest oderwana od rzeczywistości, żyje emocjami i przelotnymi nastrojami. Jest
Kurtz Jądro ciemności jest dziełem, które wywarło ogromny wpływ na kulturę. Niektórzy badacze wskazują na inspiracje Eneidą Wergiliusza, Rocznikami Tacyta, biografią Rimbauda. Ale czy Kurtza nie można skojarzyć z niektórymi bohaterami Szekspirowskimi, którzy owładnięci namiętnościami, zatracają się w nich? Można także zauważyć podobieństwo do bohaterów bajronicznych – podobnie jak np. Giaur Kurtz jest indywidualistą, kryje w sobie jakąś mroczną tajemnicę, wiadomo o nim w gruncie rzeczy niewiele, a jego biografia jest pełna luk. 1. Znaczenie postaci
Narrator powieści Trans-Atlantyk Głównym bohaterem Trans-Atlantyku jest Witold Gombrowicz czy może raczej „Witold Gombrowicz” – dzieło nie jest pamiętnikiem, a to, co przeżył w Argentynie Witold Gombrowicz, bynajmniej nie pokrywa się z perypetiami wykreowanego przez niego bohatera noszącego jego imię i nazwisko. Pisze o tym w Przedmowie: „Trzeba dodać dla porządku, choć to może niepotrzebne: Trans-Atlantyk jest fantazją. Wszystko – wymyślone w bardzo luźnym tylko związku z prawdziwą Argentyną i prawdziwą kolonią polską w Buenos Aires. Moja „dezercja” także inaczej
Tadek, bohater obozowych opowiadań Tadeusza Borowskiego, jest postacią, która wzbudza szereg kontrowersji. Autor został oskarżony o nihilizm i propagowanie niskich uczuć. Tymczasem Tadek jest postacią wybitnie przemyślaną, taką, bez której nie udałoby się Borowskiemu stworzyć obrazu obozu koncentracyjnego jako świata całkowicie oderwanego od rzeczywistości pozaobozowej. Znaczenie postaci Opowiadania Borowskiego cechuje niesłychanie trafne ujęcie rzeczywistości obozu koncentracyjnego, rzeczywistości, której niejako personifikacją jest właśnie Tadek. Miesza się tu drwina (np.: z patriotycznej tradycji obchodzenia rocznicy
Józio – bohater Ferdydurke Utwór źródłowy Ferdydurke powstała w 1937 r. Ten dziwny tytuł, który właściwie nic nie oznacza, choć równie dobrze może znaczyć wszystko, to, być może, nawiązanie do utworu Sinclaira Lewisa Babbit Freddy (Freddy Durkee). Powieść zalicza się do awangardowej prozy międzywojnia, a nawet spełnia ona niektóre założenia tzw. nouveau roman, gatunku, który w pełni ukształtował się dopiero w latach 50. XX w. we Francji. Bohaterem Ferdydurke Witolda Gombrowicza jest trzydziesto-, a może szesnastoletni Józio.
Józef K. Józef K., bohater Procesu Kafki, jest człowiekiem przeciętnym i właściwie pozbawionym tożsamości. To urzędnik pracujący w banku i mieszkający w anonimowym mieście. Ma pospolite imię, nie zna się jego nazwiska, wyglądu, przeszłości… Dzięki temu staje się literackim everymanem – każdym, a powieść Kafki – parabolą, którą można różnie odczytywać. Przeżycia Józefa K. mogą być bliskie niejednemu czytelnikowi. Bohater – człowiek samotny, w niemałym stopniu z własnej winy – zostaje postawiony w absurdalnej sytuacji. Słyszy, że jest
