Posts From Zbyszek
Hrabia Henryk Hrabia Henryk, występujący w dramacie Zygmunta Krasińskiego również jako Mąż, jest nietypowym i bardzo interesującym przykładem bohatera romantycznego. Od innych postaci romantycznych wiele go różni. Jego portret jest wszechstronny, postać to wieloznaczna, ale niepozbawiona silnego charakteru, mimo naznaczenia tragizmem. Znaczenie postaci To ważny bohater romantyczny, skupiający w sobie i cechy typowe dla epoki, i mniej dla niej charakterystyczne. Nie jest, jak inni wielcy bohaterowie romantyczni, naznaczony wielką ideą. Po metamorfozie, jaką przeszedł, Henryk
FIN DE SIÉCLE – oznacza „koniec wieku” i jest to nazwa stosowana, podobnie jak → dekadentyzm, schyłkowość do końca wieku XIX. Zawiera treść raczej pesymistyczną, nawiązującą do krańcowości, poczucia beznadziejności i nastroju ludzi końca wieku – fin de siecle’u. Wykładnią poetycką terminu jest wiersz Kazimierza Przerwy–Tetmajera pt. Koniec wieku XIX.
EWANGELIA – cztery księgi Nowego Testamentu, według św. Mateusza, św. Marka, św. Łukasza i św. Jana (zwanych ewangelistami), głoszące naukę Chrystusa i opisujące jego życie.
ENCYKLOPEDYŚCI – encyklopedystami nazywa się krąg myślicieli, filozofów, pisarzy tworzących Wielką Encyklopedię Francuską w dobie oświecenia (XVIII w.). Dzieło to stało się po–mnikiem piśmiennictwa tej epoki, a także wyrażało ducha filozofa oświeceniowej, stąd jego waga w historii literatury i filozofii. Do najsłynniejszych jej współtwórców (encyklopedystów było ponad 50) należeli: Voltaire, Montesquieu, Rousseau, Diderot i d’Alembert.
ÉLAN VITAL – oznacza „pęd życiowy”, jest to termin rozpropagowany przez Henryka Bergsona (–bergsonizm), a oznaczający potężny prąd życia, energię, siły witalne tkwiące we wszechświecie i w człowieku. Natura istnienia jest dyna–miczna i nieobliczalna, istnieć – to poddać się prądowi życia, jego biologizmowi i naturalnej sile.
DONKICHOTERIA – postawa człowieka podobnego do słynnego w literaturze bohatera, imieniem Don Kiszot (z powieści Cervantesa pt. „Don Kichote z Manczy”). Postępowanie takie odznacza się marzycielstwem, idealizmem, brakiem poczucia realizmu, podejmowaniem zadań przekraczających możliwości człowieka – słynna walka z wiatrakami Don Kichota.
BUKOLIKA – patrz → sielanka
ANTYPOWIEŚĆ – patrz → „noveau roman”.
UNIWERSALIZM Napisz utwór, który po pierwsze ktoś zechce czytać za lat sto, dwieście, pięćset, a po drugie znajdzie w nim coś dla siebie. Może starożytnym było łatwiej, bo nie wszystkie tematy były tak oklepane jak dziś, ale zauważ, że współcześnie zwracamy uwagę tylko na niektóre dzieła antyczne. Najwięcej treści uniwersalnych znajdujemy w Biblii – to wielkie dzieło niektórzy chcieliby zabrać nawet na bezludną wyspę. Znajdujemy tam wszystko. Grecy zostawili nam mitologię, Antygonę, Iliadę,
Postmodernizm – nazwa ogółu tendencji w kulturze europejskiej i amerykańskiej obecnych w ostatnim trzydziestoleciu XX wieku i u progu naszego stulecia. Pojęcie trudne do zdefiniowania. Postmodernizm cechuje: współistnienie elementów kultury wysokiej i masowej, negowanie wszelkich możliwych systemów wartości (tzw. brak centrum), zabawa formą, traktowanie sztuki jako gry, eksponowanie związków między tekstami kultury (intertekstualność). Tendencje postmodernistyczne obserwujemy w sztuce, filozofii (Jacques Derrida), literaturze (Umberto Eco). Na świecie chaos, upadają wartości, kultura
POLEMIKA Twoja koleżanka opublikowała w prasie artykuł o dyskryminacji kobiet. Ty uważasz, że to mężczyźni są dyskryminowani, więc napisałeś tekst polemiczny. Polemiki zdarzają się w polityce, nauce i oczywiście w literaturze. Polemika musi odbywać się na forum publicznym – nie będzie polemiką twoja kłótnia z kumplem. Najsłynniejszą literacką polemikę uprawiali dwaj nasi romantyczni wieszczowie: Mickiewicz i Słowacki. Mickiewicz w Konradzie Wallenrodzie zaproponował ideę walki, z którą polemizuje Juliusz Słowacki w Beniowskim: Wallenrodyczność, czyli wallenrodyzm, Ten zrobił wiele dobrego – najwięcej!
HIPERBOLIZACJA Hiperbola ma swój polski odpowiednik, który doskonale wyraża jej istotę. To PRZESADNIA, wyolbrzymienie jakiejś cechy. Używamy jej na co dzień w naszym języku – mówisz np., że Jaś z IV b jest wysoki jak brzoza, tymczasem jego wzrost równa się co najwyżej wysokości młodej brzózki. Można pęknąć ze śmiechu – to też hiperbola. Hiperbola i hiperbolizacja pojawia się też w literaturze. Zapamiętaj koniecznie rycerza Rolanda – w opisie jego walki i śmierci znajdziecie nadmiar hiperbol.
FATUM to inaczej los lub przeznaczenie. Starożytni Grecy wierzyli, że człowiek ma z góry zaplanowany los, którego nie da się uniknąć. To, co zrządzili bogowie, musiało nastąpić. Edyp znał swoją przyszłość, przed którą chciał uciec, ale niestety, zgodnie z jego fatum musiała spełnić się przepowiednia wyroczni. Człowiek nie jest w stanie przewidzieć swego losu i nim kierować. Pogląd, który głosi, iż nasze życie jest zaplanowane przez przyczyny pozanaturalne (np. los, bogów, Boga), nazywa się
FARSA Farsowy charakter mają liczne seriale, które sprzedają nam w ostatnich latach stacje telewizyjne: Miodowe lata, Graczykowie, Trzynasty posterunek. Ich fabuła nie jest skomplikowana, oglądamy codzienne sprawy zwykłych, czasem śmiesznych ludzi, przerysowanych przeciętniaków rozwiązujących błahe problemy, które dla nich urastają do rangi globalnej katastrofy. Czasem pojawiają się tu elementy groteskowe, nagromadzenie zbyt wielu zbiegów okoliczności. Farsa to odmiana komedii, posługuje się środkami komizmu sytuacyjnego, groteską, karykaturą, pełna jest przejaskrawień, zachowania bohaterów
Dialekt to inaczej żargon lub gwara jakiegoś środowiska, język, który znacznie odbiega od używanego w urzędowych dokumentach, w biurach, w szkołach przez większość Polaków. Czasem miło posłuchać, jak rozmawiają Ślązacy, Kaszubi czy górale, i aż dziwne, że tak mało rozumiemy, skoro oni mówią prawie po polsku. Czasem w literaturze pisarz czy poeta odpowiednio stylizuje język literacki, posługując się jakimś dialektem. Chce przez to osiągnąć efekt autentyczności. Czasem autor tylko częściowo dialektyzuje język utworu – po
BELETRYSTYKA (fr. belles-lettres, łac. bonae litterae) To termin renesansowy, który w ciągu wieków nieco zmienił znaczenie. Początkowo oznaczał studia nad gramatyką, retoryką i poezją, a także sztukę poezji i wymowy według wzorów antycznych, którą humaniści przeciwstawiali łacinie średniowiecznej. Na przełomie XVIII i XIX wieku beletrystyką nazywano poezję i prozę, odróżniając je od dzieł naukowych i użytkowych. Później zawężono znaczenie pojęcia beletrystyka do prozy fabularnej (powieści, nowele, opowiadania = literatura piękna), a współcześnie – jeszcze bardziej: beletrystyka to proza
Czasem pisarz czy poeta ma ochotę podzielić się ze swymi czytelnikami własnymi doświadczeniami i przeżyciami. Umieszcza wtedy w dziele literackim wątki autobiograficzne – wybrane elementy swojej biografii. Najsłynniejszą poetycko-muzyczną autobiografią lat 80. stał się szlagier wykonywany przez Perfect. Nie było prywatki bez Autobiografii: „Miałem 10 lat…” Wątki autobiograficzne znajdziecie w wielu utworach, m.in.: w elegii VII Klemensa Janickiego (O sobie samym do potomności), w utworach Jana Kochanowskiego (życie w Czarnolesie, codzienne radości i smutki, śmierć dwóch
Wiersz zdaniowy (średniowieczny) – w tym najstarszym polskim systemie wersyfikacyjnym wers pokrywał się ze zdaniem. Nie stosowano przerzutni (przenoszenia części zdania do następnego wersu); Średniówka (przedział intonacyjny wewnątrz dłuższych wersów) była słabo zaznaczona; Klauzulę (koniec zdania lub jego członu) często podkreślały rymy współbrzmienia uzyskane przez powtarzanie takich samych form gramatycznych, np. „nosimy” – „prosimy”; „bożycze” – „człowiecze”. Chociaż nie przestrzegano jednakowej liczby sylab w wersach, już w najdawniejszych utworach możemy zaobserwować ciążenie ku
Teatr ŚREDNIOWIECZE Moralitet – gatunek dramatyczny, który rozwinął się w późnym średniowieczu (przełom wieków XV i XVI). Należące do niego utwory miały charakter dydaktyczno-filozoficzny i przedstawiały walkę upersonifikowanych (uosobionych) pojęć moralnych (Dobra, Cnoty, Wiary, Zła, Występku, Pychy) o duszę ludzką (tzw. psychomachia). Pojawiający się w nich człowiek pozbawiony był jakichkolwiek indywidualnych rysów psychicznych, stanowił symbol kondycji ludzkiej („człowieka w ogóle”), w pełni więc zasługiwał na angielskie określenie Everymana (Każdego). Misterium – gatunek średniowiecznego dramatu religijnego. Fabuła –
Obraz Boga w przedstawieniach literackich, filozoficznych i artystycznych. Omów na wybranych przykładach. Przykładowy wstęp Świat nadprzyrodzony, Bóg, zaświaty, to sprawy, które nas bardzo zajmują. Niejasno wyczuwamy ich obecność, zgłębić jednak do końca nie umiemy. Pytamy o nie, dociekamy, nawet próbujemy dowodzić swoich racji w tych kwestiach. W życiu ziemskim nie uzyskujemy jednak zadowalającej i wyczerpującej odpowiedzi. W centrum świata nadprzyrodzonego stoi Bóg, którego na różne sposoby próbujemy sobie wyobrazić. Jak bardzo żywotny jest problem
