Kim są zdobywcy?
Wyraz ten kojarzy się z ludźmi podbijającymi nowe ziemie i zdobywającymi skarby, ale czy tylko. Spróbujmy sprecyzować, kim jeszcze mogą być zdobywcy.
- Po pierwsze: wodzami i władcami podbijającymi wciąż nowe tereny, zdobywającymi nowe prowincje w starożytności czy kolonie (w epoce odkryć geograficznych). Ludźmi, którzy odzyskują swe dawne ziemie, lub napastnikami podbijającymi inne kraje. Wodzami rewolucji albo przywódcami religijnymi. Ludźmi szerzącymi swoją wiarę, także mieczem.
Warto tu zadać sobie pytanie: Jak postępują zdobywcy? Czy etycznie? Czy zdobywając, krzywdzą innych, czy przeciwnie – wyzwalają i przestrzegają praw człowieka?
- Po drugie: ludźmi, którzy dochodzą do władzy w państwie, nie zawsze uczciwymi metodami. Pytanie, w jaki sposób zdobyli władzę.
- Po trzecie: rycerzami pokonującymi innych w turniejach, zdobywającymi palmę pierwszeństwa i serca swych wybranek oraz sławę. Oczywiście, rycerze wsławiali się nie tylko w turniejach, ale i bitwach. Tu dołączyć należy też baśniowych i mitycznych bohaterów, pokonujących potwory i smoki i zdobywających ich skórę, a tym samym względy władców, a nieraz i ich pięknych córek.
- Po czwarte: odkrywcami, podróżnikami, kosmonautami, himalaistami, polarnikami… pokonującymi nowe przestrzenie, poznającymi nowe miejsca i kultury, narażającymi własne życie i zdrowie. Tu zdobywanie ma charakter symboliczny, oznacza raczej poznawanie i odkrywanie nieznanego, pokonywanie przyrody, przestrzeni i nieraz własnej słabości. Oznacza czynienie odkryć, dokonywanie pomiarów, robienie zdjęć, kręcenie filmów i zaznaczanie śladów swej obecności, np. na najwyższych szczytach.
Zdobywcami są także odkrywcy skarbów kultury, archeolodzy czy ludzie poszukujący bogactw naturalnych: diamentów, węgla, ropy…
- Po piąte: zdobywcy to sportowcy uczestniczący w zawodach, olimpiadach, mistrzostwach kraju, kontynentu czy świata, zdobywający sukcesy i popularność, pokonujący przestrzeń, czas, rywali i własną słabość. Namacalnym dowodem ich sukcesów są medale, puchary…
- Po szóste: zdobywcy to również uczestnicy metaforycznego biegu po sławę, laureaci licznych nagród: naukowcy i pisarze, którzy dostają Nobla, aktorzy, reżyserzy zgarniający Oscary, muzycy zdobywający Fryderyki itd.
Sława była marzeniem już starożytnych poetów i to z tych czasów wywodzą się słowa „laur” i „laureat”.
- Wreszcie zdobywcami są też myśliwi przynoszący łupy, polujący na zwierzynę, rybacy dokonujący połowów zawodowo lub wędkarze łowiący dla przyjemności. Tu warto zadać pytanie, czy łowy prowadzone są zgodnie z ogólnie przyjętymi zasadami. Co to za zasady? Na przykład w okresach ochronnych nie wolno polować na niektóre zwierzęta, wybrane gatunki zwierząt są pod ścisłą ochroną i należy tego przestrzegać. Pozostaje jeszcze pytanie, czy polowanie w ogóle jest moralne. Wegetarianie odpowiedzieliby zapewne, że nie.
Zdobywcy w Twoich lekturach
Herakles – grecki heros znany z mitologii, już jako dziecko dokonywał rzeczy niemożliwych (zabił węże). Prawdziwym wyczynem było wykonanie przez niego tzw. dwunastu prac Heraklesa. Jednym z jego osiągnięć było zdobycie jabłek z ogrodu Hesperyd, innym uprowadzenie Cerbera z Hadesu czy pokonanie Hydry i lwa nemejskiego. A jednak skończył źle – zazdrosna żona nieświadomie go zabiła, dając mu szatę nasączoną palącą krwią centaura Nessosa. Po śmierci Zeus obdarzył go jednak nieśmiertelnością.
Tezeusz – zgładził na Krecie zamkniętego w labiryncie potwora Minotaura, dzięki pomocy zakochanej w nim Ariadny. Uwolnił tym samym Ateny od daniny wciąż składanej potworowi z żywych ludzi. Mimo że był pogromcą Minotaura i radził sobie z wieloma niebezpieczeństwami, skończył tragicznie, strącony ze skały.
Jazon – bohater mitologiczny, organizator słynnej wyprawy Argonautów (nazwa od statku Argo), w której brali udział m.in. Tezeusz, Orfeusz i Herakles. Była to wyprawa po złote runo do Kolchidy, bohaterowi zlecił tę niebezpieczną podróż stryj, król Pelias, licząc na śmierć chłopaka. Jednakże Jazon dzięki miłości czarodziejki z Kolchidy – Medei – zdołał zdobyć złote runo. A jednak zdobywca nie miał beztroskiego życia. Żona Medea pomogła mu za pomocą czarów zgładzić stryja i Jazon wcale nie zdobył przez to władzy, lecz został wygnany, a na wygnaniu zakochał się w Kreuzie i porzucił Medeę. Pod wpływem zemsty czarodziejki zdarzyło się wiele nieszczęśliwych wypadków. Jazon zginął poraniony szczątkami swego statku Argo, gdy zasnął w jego cieniu. Zniknęły dawna sława i szczęście zdobywcy.
Odyseusz – bohater Iliady i Odysei Homera, był wśród Greków oblegających Troję, przyczynił się do sukcesu – zdobycia miasta, jednak głównie nie dzięki odwadze i sile, których mu nie zbywało, ale dzięki mądrości i przebiegłości. Jego podstępny plan wprowadzenia do Troi drewnianego konia wypełnionego wojownikami powiódł się, i dzięki temu miasto zdobyto. A jednak ów zdobywca, prześladowany gniewem bogów, do rodzinnej Itaki dotarł z wojny po wielu latach, przeżywając po drodze dużo niebezpiecznych przygód. Takie dotykają i zdobywców.
Achilles – bohater mitów i Iliady Homera pod Troją zdobył miano najsławniejszego wojownika, zabił między innymi Hektora, księcia trojańskiego i jako zdobywca okazał najpierw okrucieństwo (zbezcześcił zwłoki zabitego), a potem wspaniałomyślność wobec ojca Hektora (po błaganiach Priama wydał mu ciało syna). W Iliadzie poznajemy Achillesa także jako zdobywcę spierającego się z naczelnym wodzem Agamemnonem o brankę Bryzeidę. Mimo sławy i odwagi Achilles nie był niepokonany – zginął od strzały Parysa ugodzony w swój jedyny czuły punkt, piętę (stąd sformułowanie „pięta achillesowa”). Tak też kończą zdobywcy.
Dedal i Ikar – mityczni zdobywcy przestrzeni, według greckiego mitu jako pierwsi ludzie na ziemi wznieśli się w powietrze na skonstruowanych przez Dedala skrzydłach z ptasich piór i wosku. Umysł i technika zatriumfowały nad powietrzem i ludzkimi ograniczeniami. Jednakże triumf zdobywców przestrzeni był krótki. Ikara zgubiły pycha i lekkomyślność. Wzniósł się ku słońcu i jego ciepło roztopiło wosk, młodzieniec spadł z wielkiej wysokości do morza i się zabił. Zdobywcy nie zawsze triumfują do końca. Tragedia Dedala i Ikara i ich dwie postawy życiowe oraz stosunek ludzi do tragedii śmiałków stał się inspiracją dla wielu malarzy, pisarzy i poetów. Do postaci Ikara nawiązują: opowiadanie Iwaszkiewicza Ikar, wiersze Brylla, Różewicza i wielu innych autorów oraz liczne obrazy, m.in. Bruegla.
Prometeusz – zdobywca ognia, który wykradł z Olimpu, srodze ukarany przez bogów za to i inne zuchwalstwa (np. podpowiadanie ludziom, jak oszukiwać bogów przy składaniu ofiar). Symbol zdobywcy pokutującego za swą winę. Przykutemu do skał Kaukazu orzeł, lub według innych wersji mitu sęp, wyżerał wątrobę, która wciąż odrastała.
Edyp – zdobywca pokonany, zdobył żonę i królestwo, ale potem okazało się, że nieświadomie wskutek zbiegu okoliczności dokonał zbrodni ojcobójstwa i kazirodztwa. Ciężko pokutował za swój grzech, wyłupił sobie oczy i wyruszył na wygnanie. Jego rodzinę (m.in. córki Antygonę i Ismenę oraz synów, którzy zginęli w bratobójczej walce) prześladowała klątwa.
Kreon – bohater tragedii Antygona oraz mitu, typ zdobywcy cynicznego, despoty. Zyskał władzę w państwie i siłą ją utrzymywał. Za nieposłuszeństwo skazał na śmierć swą krewną Antygonę. Kierował się interesem własnym i państwa, nie litością ani nakazami bogów.
Horacy – zdobywca sławy, w autobiograficznych pieśniach (mówiącego w wierszu można utożsamiać z poetą) dawał wyraz, iż jest świadomy swej wielkości i nieśmiertelności swej poezji. „Wybudowałem pomnik trwalszy niż ze spiżu” i „Nie wszystek umrę” – pisał.
Marek Winicjusz – bohater powieści historycznej Henryka Sienkiewicza Quo vadis, o czasach starożytnego Rzymu, dobrze urodzony, sławny, młody Rzymianin, który odniósł sukces na wojnie. Z okrutnego zdobywcy, wojownika, poganina, próbującego siłą zyskać względy pięknej chrześcijanki Ligii przeradza się w człowieka, który z miłością zdobywa jej serce i zaczyna wierzyć w Chrystusa.
Karol Wielki – ideał średniowiecznego sprawiedliwego i dzielnego władcy, wzorowego chrześcijanina. Król z dynastii Karolingów, bohater m.in. Pieśni o Rolandzie, pokonuje wrogów, pogan. W tym utworze przedstawiony jako król, który szerzy wiarę chrześcijańską mieczem oraz mści się na poganach i zdrajcy za śmierć swego krewnego i oddanego sługi – hrabiego Rolanda.
Don Kichot – bohater powieści Cervantesa, parodia rycerza-zdobywcy, walczy przecież z wiatrakami, które bierze za olbrzymy, próbuje zdobyć serce damy, która nie jest damą, nie zna realnych niebezpieczeństw i jest oderwany od życia.
Zbyszko z Bogdańca – bohater powieści Henryka Sienkiewicza Krzyżacy; ponieważ ślubował to swej pani serca, zdobywa czuby z głowy krzyżackiego jeźdźca, nie zauważając, że atakuje posła. Za tę zdobycz omal nie zapłaci głową. Wsławi się jako rycerz. Zdobędzie łaskę wpływowych osób i majątek.
Jurand ze Spychowa – zawzięty wróg Krzyżaków, którzy zabili mu żonę, a potem córkę, triumfował jako bezlitosny rycerz, ale umarł jako bogobojny chrześcijanin, wybaczając swemu oprawcy.
Zakonnicy krzyżaccy z Krzyżaków Sienkiewicza – zdobywcy ziem pogańskich, szerzący chrześcijaństwo mieczem, wedle portretu naszkicowanego w powieści naszego noblisty okrutni, niegodziwi łupieżcy.
Balladyna – tytułowa bohaterka sztuki Słowackiego, zdobyła władzę, pieniądze, miłość bogatego pana, ale zrobiła to nieuczciwie, w okrutny sposób pozbywając się rywalki – własnej siostry (zabójstwo!). O władzę i jej utrzymanie walczyła, bezwzględnie likwidując ludzi. To haniebny przykład zdobywczyni.
Jan Kochanowski – jako podmiot i bohater liryczny pieśni, za Horacym stwierdzał, że zdobył nieśmiertelną sławę. Zdawał sobie sprawę z należnych mu poetyckich laurów, z tego, że jako pierwszy polski twórca dorównał kunsztem antycznym twórcom i wdarł się na wyżyny artyzmu. Jako pierwszy też użył polszczyzny w sposób tak kunsztowny do celów poetyckich, wcześniej kunsztownie pisano głównie po łacinie, a teksty pisane w języku polskim, np. autorstwa Mikołaja Reja, choć ciekawe, pomysłowe i wartościowe, nie operowały takim językiem jak utwory Jana z Czarnolasu.
Jan III Sobieski w listach do Marysieńki – władca, mąż i kochanek oraz wódz zwycięskiej armii, która pokonała Turków, do żony pisał o licznych zdobyczach spod Wiednia i… tęsknocie za nią.
Guliwer – bohater książki Jonathana Swifta, będącej pierwowzorem tak popularnych dziś utworów z zakresu fantastyki, przedstawia fantastyczną podróż bohatera po nieznanych, dziwacznych, będących tworami wyobraźni autora krainach. Ta podróż uczy bohatera, skłania go do refleksji. Bohater zdobywa nowe doświadczenia. Rejestruje to, co widzi.
Robinson Crusoe – bohater powieści Daniela Defoe. Gdyby nie to, że znalazł się na niej wbrew własnej woli, jako rozbitek, można by go nazwać zdobywcą bezludnej wyspy. Oswaja ją i jak kazał Bóg człowiekowi w Biblii, czyni sobie ziemię poddaną. Podporządkowuje sobie przyrodę, zdobywa przyjaciela i towarzysza niedoli. Pokonuje też własną słabość i pesymizm, zmusza się do działania w sytuacji praktycznie bez wyjścia.
Andrzej Kmicic – bohater Potopu Henryka Sienkiewicza, pogromca wielu nieprzyjaciół, zdobywca kolubryny czy raczej śmiałek, który unicestwił to wielkie szwedzkie działo, zagrażające Jasnej Górze. Dobry i niekiedy okrutny żołnierz i dowódca. Zdarzało się jednak i jemu być pokonanym. Chociażby w pojedynku przez Michała Wołodyjowskiego.
Jan Skrzetuski – bohater Ogniem i mieczem Henryka Sienkiewicza, zwycięzca i zdobywca w wielu walkach, zdobywa też serce pięknej Heleny Kurcewiczówny.
Pan Wołodyjowski – tytułowy bohater ostatniej części Trylogii Sienkiewicza, w czasie licznych wojen i bitew oraz w pojedynkach pokonał wielu (choćby Kmicica), jednakże gdy przyszło mu dowodzić twierdzą – którą inni obrońcy chcieli poddać Turkom– by zachować honor, wraz z przyjacielem Ketlingiem wysadził się w niej razem z wrogami.
Azja – bohater Pana Wołodyjowskiego, zwycięski wódz w wielu bitwach, syn legendarnego Tuhaj-beja, za którym Tatarzy szli w ogień. Bywał zwycięzcą także w prywatnych porachunkach. Udało mu się zaskoczyć i napaść okrutnie swego byłego chlebodawcę, pana Nowowiejskiego, zabić i upokorzyć go oraz oddać w jasyr jego córkę. Nie udało mu się jednak porwać ukochanej żony Wołodyjowskiego, Basi, ani zdobyć jej serca. Swą zuchwałość, zdradę i okrucieństwo wobec Nowowiejskich, a także szalony krok wobec Basi przypłacił utratą oka, a potem życiem. Został wbity na pal.
Onufry Zagłoba – bohater wszystkich tomów Trylogii Henryka Sienkiewicza, często kreujący się na bohatera i zdobywcę, faktycznie typ żołnierza samochwały, tchórza, lepiej czującego się za stołem lub w dobrze zaopatrzonej piwniczce niż na polu bitwy. Lubił biesiady, kochał trunki i długie dysputy, nie można mu było odmówić sprytu, którym zresztą bardzo się szczycił, złośliwości ani – w chwilach zagrożenia – zdrowego rozsądku, zimnej krwi, mądrych pomysłów, przebiegłości. Gdy nie było innego wyjścia, ryzykował i wykazywał się wręcz desperacką odwagą, realizował chytre plany, np. ochraniając Helenę czy uciekając z wozu nadzorowanego przez Rocha Kowalskiego (którego upił i wywiódł w pole) oraz sprowadzając pomoc dla przyjaciół znajdujących się w śmiertelnym niebezpieczeństwie.
Napoleon przedstawiony w Panu Tadeuszu – ukazany jako „bóg wojny”, który ma szansę pokonać Rosjan, zdobywca przedstawiony niezwykle przychylnie, podobnie, choć już bardziej po ludzku, ukazano np. generała Dąbrowskiego.
Hrabia z Pana Tadeusza – zdobywca wystylizowany, podczas zajazdu na Soplicowo realizujący literackie wzory z romansów i krwawych ksiąg przygodowych. Krewny Horeszków zapomina się w działaniu (zajazd jest faktycznie kompromitacją, akcją niepotrzebną i niczym nieuzasadnioną, wystąpieniem wbrew prawu, czynem, który nie przystoi arystokracie), nigdy jednak nie zapomina o stylizacji swych zachowań i dobrych manierach wobec dam.
Myśliwi z Pana Tadeusza – zdobywcy myśliwskich trofeów, pokonujący przyrodę i np. zabijający niedźwiedzia. Wywabiają go z matecznika i zabijają, jako prawdziwi zdobywcy kłócą się o łup. Ostatecznie okazuje się, że zwierzę zabił Ksiądz Robak, a nie żaden z uczestników sporu.
Moskale z Reduty Ordona Adama Mickiewicza – przedstawieni jako bezimienna masa najeźdźców, próbujących zdobyć jeden z najbardziej bohaterskich punktów obrony powstańców podczas powstania listopadowego; zdobywcy unicestwieni.
Car z Reduty Ordona – przedstawiony jako człowiek, który bezprawnie przywłaszczył sobie polską koronę, a więc nie zdobywca nawet, a grabieżca.
Najeźdźcy ze Świtezi Mickiewicza – anonimowa masa ruskich wojsk, które zalewają bezbronne miasto, pełne kobiet, dzieci i starców. Żądni łatwego łupu zdobywcy zostają ukarani przez Boga, giną, przegrywają. Tak działa ludowa sprawiedliwość w balladach.
Józef Papkin – bohater Zemsty Aleksandra Fredry, parodia zdobywcy, pozoruje walkę i wzięcie jeńca w czasie bitki przy murze granicznym, a raczej po niej, udaje rycerza, którym nie jest, żałosny, stary, tchórzliwy i ubogi…
Santiago z opowiadania Stary człowiek i morze Ernesta Hemingwaya – stary rybak kubański, który walczy z morskim żywiołem, ogrom-ną rybą, którą łowi, zjadającymi ją rekinami oraz z własną słabością. Wyprawa okazuje się zarazem klęs-ką i zwycięstwem, stary rybak wraca do domu z ogromnym szkieletem wielkiej ryby, doszczętnie obgryzionym przez rekiny. Czuje się jednak dumnym zdobywcą, tym, który upolował wielki okaz, pokonał rekiny, morze, rybę i samego siebie.
Zdobywca sławy i cnoty, pokonujący sam siebie z wierszy Norwida i Staffa – w wierszu Norwida Burza młodzieniec postawiony wobec burzy, będącej raczej metaforą przeszkód, zdąża ku cnocie:
Śmiało więc ruszaj ku przeczystej cnocie,
Jeśli zaś burza wyrwie ci wawrzyny,
Myśl wskrzeszać będzie naśladowców krocie,
A w posag własne skamienieją czyny!
Podobną ideę wyraża wiersz Staffa Odys:
O to chodzi jedynie,
By naprzód wciąż iść śmiało.
Życie jest nieustannym zdobywaniem metaforycznej Itaki, sprawdzianem, realizacją celów.
Bohaterowie liryczni „sportowych wierszy” Kazimierza Wierzyńskiego – są zdobywcami sportowych laurów, pokonują siebie, przestrzeń, czas i powietrze. W wierszu 100 m pojawia się opis wysiłku sprintera – jego napięcia, walki z przestrzenią i efektów pracy:
Burza kroków mych teraz zniszczy cię, rozgniecie,
Milionem razów zgnębi, nim dojdziesz do stu –
Przestrzeni nienawistna rozpięta na mecie
Białym pasmem, co krzyczy, że to już jest tu.
Ostatnim jeszcze susem dopaść cię drapieżnie,
Z taśmą na piersiach poczuć się lekkim jak puch,
I z uśmiechem cię w serce pomieścić, jak bieżnię,
Jak treść twą tajemniczą, nieustanny ruch.
Wiersz pełen jest sportowych emocji, sportowych realiów i dotyka samej filozofii sportu, jego sensu, wyzwala i pokazuje emocje typowe dla przeżycia zawodnika. Wiele takich wierszy w dorobku poety.
Pokojowy zdobywca Pan Cogito-Podróżnik – z wiersza Modlitwa Pana Cogito-Podróżnika Zbigniewa Herberta, zdobywa świat pokojowo, dziękuje za jego piękno i różnorodność, poznaje go jedynie, otwarty i tolerancyjny, a jego zdobywanie nie równa się niszczeniu – nikogo, niczego ani żadnej odmienności.
Sceptyczny zdobywca Pan Cogito – z Przesłania Pana Cogito Herberta zwraca się do jakiegoś „ty” lirycznego:
Idź dokąd poszli tamci do ciemnego kresu
po złote runo nicości twoją ostatnią nagrodę
Złote runo nicości jest symbolem wielkich celów, idei, wartości, do których warto zmierzać, dążyć, choć nigdy nie dostanie się za to żadnej nagrody. Można jedynie zachować honor. Oto postawa Pana Cogito, sceptyka, pesymisty, a może realisty, niewierzącego w życie pozagrobowe („ciemny kres”), ale stawiającego sobie wielkie wymagania moralne. Za swych wielkich poprzedników Pan Cogito uważa Hektora czy Rolanda, wielkich przegranych, którzy jednak zachowali honor, godność, a nawet sławę, choć i na sławę Pan Cogito nie liczy:
idź bo tylko tak będziesz przyjęty do grona zimnych czaszek
do grona twoich przodków: Gilgamesza Hektora Rolanda
obrońców królestwa bez kresu i miasta popiołów
Czy znasz te postacie?
Juliusz Cezar – dyktator Rzymu, który podporządkował sobie całą Italię i dokonał wielu wojennych podbojów. Typ zdobywcy. Za swą władzę zapłacił wielką cenę, zginął zasztyletowany przez grupę buntujących się republikanów, w tym własnego przyjaciela – Brutusa.
Aleksander Macedoński – legendarny zwycięski wódz i władca, zwany też Wielkim, żył w IV w. p.n.e., był królem macedońskim, wychowankiem Arystotelesa. W ciągu dziesięciu lat w młodym wieku zawojował prawie cały ówczesny świat. Typowy przykład zdobywcy.
Karol Wielki – ideał władcy średniowiecznego, sławnego, który pokonywał pogan, jego chwałę utrwaliło wiele utworów literackich, od jego imienia pochodzi słowo „król”.
Bolesław Chrobry – pierwszy koronowany polski władca, który podbił wiele terenów, zachowała się zwłaszcza legenda o dotarciu do Kijowa i wyszczerbieniu tam miecza, zwanego Szczerbcem.
Władysław Jagiełło – zdobywca nieśmiertelnej sławy, władca, dzięki któremu dokonała się unia polsko-litewska, a Litwa przyjęła chrzest, Krzyżacy zaś zostali pokonani podczas słynnej bitwy pod Grunwaldem w roku 1410.
Zawisza Czarny – legendarny polski rycerz, zdobył nieśmiertelną sławę jako wielki wojownik i człowiek przestrzegający kodeksu rycerskiego, do dziś mówimy „polegać jak na Zawiszy”. Brał udział w bitwie pod Grunwaldem.
Krzysztof Kolumb – nieświadomy odkrywca Ameryki, który myślał, że dotarł do Indii, poszukiwał bowiem drogi morskiej do tego kraju. Data odkrycia nowego kontynentu – 1492 r., wyznacza koniec epoki średniowiecza, a początek renesansu, nowej epoki odkryć geograficznych. Dzięki odkryciu Kolumba rozwinęły się handel i nauka, ale też wpłynęło ono na rozpoczęcie ekspansji kolonialnej na inne kraje. Do Europy zaś dzięki Kolumbowi dotarły z odległych stron świata między innymi ziemniaki (służące przede wszystkim jako roślina ozdobna!) i… nowe choroby.
Jan III Sobieski – polski władca, który przeszedł do historii Europy jako ten, który zatrzymał turecką potęgę w zwycięskiej bitwie pod Wiedniem w 1683 r. Zmieniło to bieg historii Europy i świata, powstrzymało ekspansję islamu. Gdyby nie to wydarzenie, być może mapa świata, a także oblicze religijne i kulturowe Europy wyglądałyby zupełnie inaczej. W obozie tureckim król znalazł wielkie bogactwa, o których pisał królowej Marysieńce. Podobno to wtedy przywędrowała do Europy kawa, z której dziś słynie Wiedeń, choć według wiedeńskiej legendy to Polacy znaleźli jej ziarna w obozie wroga.
Czesław Miłosz – zdobywca literackiej Nagrody Nobla, polski poeta i eseista, który zdobył poetyckie laury na całym świecie.
Wisława Szymborska – laureatka literackiej Nagrody Nobla w 1996 r., skromna i sceptyczna zdobywczyni poetyckich laurów, mistrzyni ironii.
Lech Wałęsa – elektryk ze Stoczni Gdańskiej, przywódca wielkiego związkowego ruchu – Solidarności – który przyczynił się do obalenia komunizmu w Polsce; został prezydentem, laureatem Pokojowej Nagrody Nobla, można chyba powiedzieć, że w pewnym sensie to on zdobył na nowo dla Polski miejsce w Europie Zachodniej, a sam… zyskał sławę, osiągnął sukces.
Jan Paweł II – pierwszy słowiański papież, nie dostał wprawdzie Pokojowej Nagrody Nobla, ale był zdobywcą wielu ludzkich serc, jego postać to fenomen, Ojciec Święty przyczynił się bowiem do obalenia komunizmu, walcząc słowem i duchem, nie siłą. Niedawno obchodziliśmy pierwszą rocznicę jego śmierci, trwa jego proces beatyfikacyjny… Karol Wojtyła zmienił oblicze współczesnego chrześcijaństwa i na pewno przysporzył Kościołowi wielu wyznawców, to zresztą zjawisko bardzo złożone, bo miał sympatyków nie tylko wśród katolików, był papieżem ekumenicznym, który odwiedzał synagogi i cerkwie…
Andrzej Wajda – zdobywca Oscara za całokształt twórczości, sławny na całym świecie reżyser takich filmów, jak: Kanał, Popiół i diament, Ziemia obiecana, Wesele czy Pan Tadeusz i Zemsta. Współtwórca tzw. polskiej szkoły filmowej, znaczącego nurtu w polskim kinie.
Roman Polański – zdobywca Złotej Palmy w Cannes za film Pianista, legenda kina, popularny tak samo w Polsce i na świecie, nakręcił m.in. Nóż w wodzie, Chinatown, Dziecko Rosemary… Jest współtwórcą legendy łódzkiej Filmówki. Marzył o zdobyciu sławy i ją zdobył.
Zdobywcy na egzaminach gimnazjalnych
W tematach wypracowań często odnoszono się do rozmaitych zdobywców. Choć nie padało słowo „zdobywca”, często można było o nich pisać. I to w bardzo różnych formach.
Napisz artykuł do popularnego czasopisma o parze literackiej lub historycznej, którą uważasz za niezwykłą.
Można by tu opisać Antoniusza i Kleopatrę oraz niezwykłą historię ich uczucia, która zmieniła losy podbijanego Egiptu. Kto kogo zdobył?
Warto by też opisać w takim artykule historię Heleny trojańskiej: porywa ją Parys, ponownie zdobywa ją jej mąż, wojska walczą o nią pod Troją. Po powrocie do domu Helena, która ma być ukarana, tak olśniewa (zdobywa swą urodą) męża, że ten daruje jej wszystkie winy.
Mógłby też powstać artykuł o parze odkrywców, zdobywających wiedzę o świecie, mogliby to być nobliści Maria Skłodowska-Curie i Piotr Curie – słynni fizycy, którzy wspólnie odkryli dwa pierwiastki: polon i rad, i prowadzili badania nad promieniotwórczością, wspólnie też dostali Nagrodę Nobla.
Napisz charakterystykę wybranej postaci literackiej, dowodząc, że warto ją ukazać w teatrze lub filmie.
- Achilles – pokazywano go zresztą w filmach.
- Herakles, Prometeusz, Tezeusz, Jazon – zdobywcy.
- Balladyna – zdobywająca władzę; sztukę często się wystawia, ale Balladyna byłaby też wspaniałą bohaterką filmową.
Wybierz jedną z książek i napisz dedykację, w której uzasadnisz, czym się kierowałeś, dokonując wyboru.
- Na przykład dla laureata konkursu recytatorskiego, miłośnika poezji – antologia wierszy.
- Dla zdobywającego wiedzę o filmie – kronika kina czy słownik filmowy.
- Dla kogoś marzącego o zdobyciu sukcesu – poradnik jak osiągnąć sukces.
- Dla zdającego egzamin i marzącego o zdobyciu jak największej liczby punktów – poradnik, jak się uczyć lub przeciwnie: książka wyluzowująca.
Napisz list, który mógłby zostać odczytany na uroczystości otwarcia igrzysk olimpijskich, skierowany do startujących w nim sportowców.
Odwołujemy się do chęci zdobycia przez nich sukcesów, medali, do rywalizacji, zasad fair play.
Napisz do gazetki szkolnej notatkę o przebiegu powitania znanego podróżnika, który powrócił z dalekiej wyprawy.
Uwaga na formę! Pamiętajmy, to tylko krótka notatka, piszemy, co zdobył i jak go witano w szkole, nie przedstawiamy wywiadu z nim ani biografii.
Napisz tekst, który zostałby zamieszczony jako objaśnienie terminu „archeologia”.
Uwaga, krótka forma encyklopedyczna. Uwaga, archeolog to też zdobywca.
Zredaguj ogłoszenie o spotkaniu informacyjnym organizowanym przez Biuro Podróży „Luna” przed turystycznym lotem na obcą planetę.
Uwaga na formę, wczuj się w sytuację, podaj szczegóły, myśl, do kogo adresujesz swe słowa, to ogłoszenie!!! Musi być krótkie, dostosowane do odbiorcy, jasne i zrozumiałe, zachęcająco sformułowane, niepozostawiające wątpliwości.
Napisz opowiadanie z elementami opisu pt. Mój pierwszy krok na obcej planecie.
Uwaga, tu się możesz rozpisać i popuścić wodze fantazji. Zwróć uwagę, że elementy opowiadania (co się wydarzyło) masz połączyć z elementami opisu (osób, statku kosmicznego, krajobrazu).
Ułóż w punktach plan jednodniowej wycieczki klasowej do któregoś z miast europejskich. Zaplanuj zwiedzanie co najmniej trzech obiektów.
Uwaga, to plan, więc piszesz w punktach, nie rozpisujesz się. Ale nie piszesz z głowy, tylko opierając się na mapach i przewodnikach, katalogach biur podróży. Wybierz nieprzypadkowe i niebanalne trzy obiekty. Dostosuj je do zainteresowań klasy, ale pamiętaj, że w programie powinno się też znaleźć coś klasycznego. Uważaj na pisownię. Co najmniej dwa razy sprawdź wszystkie nazwy.
W imieniu króla Jerzego I zredaguj wypowiedź na rozpoczęcie pierwszych nowożytnych igrzysk olimpijskich. Twoja wypowiedź powinna być zawarta w 3–5 zdaniach.
Uwaga, nie rozpisuj się! Uwaga, to przemówienie! Zastosuj więc figury retoryczne, np. apostrofy, pytania retoryczne. I pamiętaj: zdania w przemówieniu nie mogą być zbyt długie.
Teliga udowodnił, że (…) jeśli się naprawdę czegoś pragnie, jeśli się do tego dąży, laur zwycięzcy musi do nas należeć. Uzasadnij słuszność tego stwierdzenia, odwołując się do innej, wybitnej postaci współczesnej, historycznej lub literackiej.
Uwaga na formę! Rozprawka!
Wybitna postać współczesna: Jaś Mela, mimo niepełnosprawności zdobywał biegun z Markiem Kamińskim.
Otylia Jędrzejczak: po wypadku i stracie brata, kryzysie psychicznym oraz żmudnej rehabilitacji wróciła do sportu i od razu zdobyła mistrzostwo Polski.
Wybitna postać historyczna: Krzysztof Kolumb, nie zniechęcał się brakiem funduszy, zdobył je w innym kraju, i osiągnął sukces. Wprawdzie nie odkrył tego, co chciał, ale dokonał innego epokowego odkrycia.
Wybitna postać literacka: Santiago z utworu Stary człowiek i morze, pokonał żywioł, rybę, rekiny i własną słabość.
Napisz rozprawkę na temat: Jeśli nie szata zdobi człowieka, to w czym tkwi jego wartość? W pracy posłuż się przykładami z literatury, historii bądź sztuki.
Przykład z literatury: zdobywanie doświadczeń, sukcesów ważniejsze od szaty. Santiago udowodnił, że jego wartość tkwi w umiejętnoś-ci zdobywania i walki z żywiołem.
Z historii: podobno Aleksander Macedoński nie był piękny, nie wiemy, jak się ubierał, ale ozdobiły jego życie zdobycze, podboje, o których głośno do dziś.
Albo: Kochanowski, nie wyglądem, a wielkością swej poezji zaznaczył się w historii, ozdobił swe nazwisko.
Przykład ze sztuki: sportowcy utrwaleni na wazach dzięki swej pracy i sukcesom, nie wyglądowi.
Czy człowiek może kupić wszystko, co zapewnia mu szczęście? Rozważ ten problem i uzasadnij swoją odpowiedź na przykładzie z literatury, filmu lub życia.
Przykład z życia: Szczęścia nie dają same pieniądze, dlatego bogaci ludzie chcą coś sami zdobyć, nie tylko dziedziczyć majątek po rodzicach. Na przykład człowiek parający się zawodowo fotografią, choć jest milionerem.
Przykład z literatury: Don Juan nie mógł kupić szczęścia, zapewniało mu je zdobywanie kolejnych kobiet.
Przykład z filmu: Nie może kupić szczęścia zamożna nauczycielka z filmu Billy Elliot. Szczęście zapewniłaby jej kariera albo miłość, a ponieważ w obu tych dziedzinach jej się nie powiodło, realizuje się w tańcu i uczeniu go chłopaka z biednej dzielnicy.
Odwołując się do doświadczeń wybranej postaci literackiej, napisz rozprawkę, w której rozważysz słuszność stwierdzenia: Wędrowanie pozwala odkryć prawdę o sobie i innych ludziach.
Przykłady postaci – Guliwer, szukaj argumentów: w czasie podróży przekonał się o różnych cechach ludzi, o ich wadach i o bezcelowości różnych konfliktów.
Pan Cogito-Podróżnik – z wiersza Herberta: zdobywa w podróży wiedzę o różnorodności świata i ludzi, a zarazem przechodzi próbę tolerancji i poznaje Boga.
Odyseusz – w czasie swej podróży: poznaje dziwy świata, ma romanse nie tylko ze śmiertelniczkami, ale też zostaje ciężko doświadczony przez los. Paradoksalnie ma też możliwość przekonać się, jak bardzo kocha rodzinną Itakę, dom, żonę. Może też przekonać się o wierności Penelopy.
W imieniu członków Szkolnego Koła Sportowego zredaguj tekst zaproszenia na turniej szachowy dla rówieśników z zaprzyjaźnionej szkoły.
Uwaga, krótka forma. Zadbaj o szczegóły: kiedy, gdzie odbędzie się turniej. Nie zapomnij, kto jest odbiorcą. I kogo zapraszasz: uczniów jakichś konkretnych klas, mistrzów czy poczatkujących? A może zawody odbywają się w różnych kategoriach? Aha, pamiętaj o formach grzecznościowych!
Napisz zawiadomienie zachęcające do wysłuchania wykładu poświęconego słynnemu podróżnikowi, żeglarzowi, odkrywcy (do wyboru).
Możesz wybrać archeologa prowadzącego wykopaliska w Egipcie, Beatę Pawlikowską, Jasia Melę albo Mateusza Kusznierewicza… Poinformuj, kim jest ta osoba. Ale krótko i zachęcająco, bo to zawiadomienie! Wyobraź sobie, że wisi na szkolnej tablicy na korytarzu…
Czy i Ty zostaniesz sławnym Polakiem? Napisz kilka zdań o sobie (swój życiorys).
Uwaga, to ważna umiejętność. Wyeksponuj swoje zalety i osiągnięcia i na ich podstawie wyciągnij wnioski, w jakiej dziedzinie możesz być sławny.
Na przykład zdobyłeś wysokie miejsce w konkursie recytatorskim albo zagrałeś w sztuce – wniosek: może zostaniesz sławnym aktorem.
Albo: wykonujesz piękne gobeliny. Może kiedyś świat o Tobie usłyszy i zrobią Ci wystawę. Znasz słynnych twórców tkanin. A pani od plastyki mówi, że Twoje prace są obiecujące. Od roku chodzisz więc na kółko plastyczne.
Lub: Twoje sałatki nie mają sobie równych. Może w przyszłości napiszesz książkę kucharską albo będziesz występować w programie telewizyjnym jak Pascal czy Robert Makłowicz albo Maciej Kuroń. A może będziesz krytykiem kulinarnym, polonistka jest bardzo zadowolona z Twych artykułów do gazetki szkolnej, jesteś sekretarzem redakcji. A może założysz jakąś słynną kawiarnię lub restaurację jak Magda Gessler czy… Katarzyna Figura z mężem.
Zawsze byłeś przewodniczącym szkoły. Może w przyszłości będziesz sprawować ważny urząd? Może będziesz nawet premierem albo prezydentem?
Byłaś na okładce młodzieżowej gazety, dużo ćwiczysz, przestrzegasz diety, a na obozie zostałaś miss. Może zostaniesz Miss Polonia, a może… będziesz sławną modelką?
Frazeologia
- Zostać laureatem – dostać nagrodę
- Zbierać laury – odnosić sukcesy, zyskiwać sławę, popularność
- Gwiazda sportu, kina – ktoś znany, popularny, sławny, idol
- Zdobyć czyjeś serce – zyskać czyjeś względy, miłość, uczucie…
Znane cytaty
Przybyłem, zobaczyłem, zwyciężyłem.
Veni, vidi, vici (łac.)
Juliusz Cezar
Biada zwyciężonym!
Vae victis!
Liwiusz
Hannibal przed bramami! (Rzymu)
Hannibal ad portas!
Liwiusz
Wybudowałem pomnik trwalszy niż ze spiżu,
Strzelający nad ogrom królewskich piramid.
Horacy
O mnie Moskwa i będą wiedzieć Tatarowie,
I róznego mieszkańcy świata Anglikowie!
Jan Kochanowski, Pieśni
I wdarłem się na skałę pięknej Kalijopy,
Gdzie dotychmiast nie było znaku polskiej stopy.
Jan Kochanowski, Psałterz Dawidów, dedykacja
Młodości, ty nad poziomy wylatuj.
Adam Mickiewicz, Oda do młodości
Tam sięgaj, gdzie wzrok nie sięga,
Łam, czego rozum nie złamie.
Adam Mickiewicz, Oda do młodości
Dalej, bryło z posad świata!
Nowymi cię pchniemy tory.
Adam Mickiewicz, Oda do młodości
Szukajcie prawdy jasnego płomienia,
Szukajcie nowych, nieodkrytych dróg.
Adam Asnyk, Do młodych
I wasze gwiazdy, o zdobywcy młodzi,
W ciemnościach pogasną znów!
Adam Asnyk, Do młodych
Trzeba z żywymi naprzód iść,
Po życie sięgać nowe,
A nie w uwiędłych laurów liść
Z uporem stroić głowę.
Adam Asnyk, Do młodych
Zwyciężyć i osiąść na laurach, to klęska. Być zwyciężonym i nie ulec, to zwycięstwo.
Józef Piłsudski
Zobacz: