Strona Główna
Liryka Symbolizm znalazł swój wyraz w ścisłym zespoleniu życia duchowego, psychiki podmiotu lirycznego z przyrodą. Staje się ona wyrazicielką wnętrza człowieka lub przynajmniej tłem jego przeżyć. Stąd wzrasta znaczenie metafory o charakterze animizacji lub personifikacji. Natura przedstawiana jest w duchu impresjonistycznym, tak jak na ówczesnych obrazach, gdzie dominują kolory i światło o niezbyt intensywnym natężeniu. Oprócz wrażeń wzrokowych pojawiają się doznania słuchowe, jak i związane z innymi zmysłami (synestezja). Jacek Malczewski – Błędne kolo Ekspresjonizm skłania się ku
Stylizacja językowa polega na celowym wprowadzeniu do wypowiedzi środków językowych, które są charakterystyczne dla innych odmian języka. Wzorce mogą pochodzić z historii, języka określonych grup, środowisk, maniery literackiej, gatunku, a nawet z konkretnego utworu. Zabieg ten służy określonym celom: może wprowadzać w realia epoki czy przedstawianego środowiska, bywa źródłem humoru, czasem też np. czyni tekst patetycznym, podniosłym. Można wskazać różne typy stylizacji: Stylizacja archaizująca (archaizacja) Polega na wprowadzeniu elementów języka dawnych epok. Dzięki temu
Co to jest język? Jest to narzędzie porozumiewania się, czyli komunikacji. Język to zatem system znaków (w prymarnej postaci – dźwiękowych), który służy ludziom do porozumiewania się między sobą i do zdobywania wiedzy o świecie. Mówiąc język, najczęściej myślimy o języku naturalnym, powstałym spontanicznie, wykształconym na drodze naturalnego rozwoju. Takim językiem jest np. polszczyzna – w odróżnieniu od języków sztucznych, ,,celowo” zaprojektowanych i doskonalonych przez ludzi. Takimi językami są np. esperanto
Rodzaje literackie To pewne klasy utworów literackich wyróżniane ze względu na konstrukcję dzieł, tzn. sposób ujawniania się osoby mówiącej, budowę świata przedstawionego, styl. Liryka Najważniejsze cechy: Obecność podmiotu lirycznego, który przez monolog liryczny wyraża swe myśli i uczucia. Brak fabuły. Utwory liryczne najczęściej pisane są wierszem, występują w nich liczne środki stylistyczne – nie są to jednak warunki konieczne. Podmiot liryczny — podmiot mówiący w utworze lirycznym, opowiadający o swoich emocjach, przeżyciach
Tytuł Nazwa, którą nadaje dziełu literackiemu jego autor. Niejako wizytówka utworu literackiego, pozwalająca na jego identyfikację. Od tytułu właśnie zaczyna się kontakt czytelnika z tekstem. Najczęściej wyróżniamy tytuły: pochodzące od jakiegoś elementu treści, np. bohatera/ bohaterów – Pan Tadeusz, Krzyżacy, miejsca czy czasu akcji – Nad Niemnem, konkretnego wydarzenia – Odprawa posłów greckich itp. wskazujące na zastosowaną przez autora formę pisarską (Pamiętnik z powstania warszawskiego, Opowiadania, Sonety krymskie itp.), często występują połączenia
Związki logiczne między elementami tekstu Pytania tego typu mogą dotyczyć np. wskazania tezy, wypisania kolejnych argumentów (często bywają one rozrzucone w różnych akapitach!), wskazania zdań będących wnioskami. Najczęściej pojawiają się jednak polecenia wymagające określenia zależności pomiędzy kolejnymi akapitami. Przykładowe pytania: Wyjaśnij, jakie funkcje spełnia akapit nr 10 wobec akapitów nr 9 i 11? Odpowiedź jest tu, oczywiście, ściśle związana z analizowanym tekstem, ale z układu akapitów wynika wyraźnie, że ten dziesiąty będzie przynajmniej łącznikiem. Często zdarza
Zapożyczenia Zapożyczanie wyrazów jest wynikiem wpływów obcych kultur na język. Nie jest to nic osobliwego, świadczy jedynie o wymianie dóbr materialnych i duchowych. Przyczyny Na ich obecność w języku wpływa kilka powodów: kontakty kulturalne, gospodarcze czy polityczne (np. wojny) pomiędzy narodami, które mówią odmiennymi językami, pojawienie się rzeczy, która nie ma nazwy w jednym języku, a ma w drugim; niedostateczny rozwój struktur danego języka (np. przez długi czas łacina była językiem nauki), istnienie rzeczy, które nie
Cechy języka potocznego. Wskaż przykłady wykorzystania tej odmiany języka w literaturze współczesnej. Język potoczny jest tą odmianą, z którą mamy kontakt najwcześniej. Jest ona wspólna wszystkim Polakom i najbardziej swobodna. Komunikując się w sytuacjach nieoficjalnych, codziennych, używamy właśnie języka potocznego. Charakterystyczne cechy języka potocznego to: słownictwo neutralne (brak podniosłego), występowanie środków językowych wyrażających emocje: zdrobnień, zgrubień, wykrzykników, partykuł, np.: Pokaż mamusi rączki. Ach, jakie ciężkie te siaty! prosta składnia (równoważniki zdań, zdania pojedyncze,
Czysta Forma w teatrze to czysta teatralność. Nie ma w nim miejsca na roztrząsanie kwestii narodowych, społecznych, moralnych itp. Teatr nie jest zwierciadłem rzeczywistości ani psychologicznym „wypruwaniem bebechów”. Centralny element dzieła sztuki stanowi niezwykła struktura, której zadanie polega na zaszokowaniu odbiorcy dziwnością i niesamowitością zdeformowanej rzeczywistości. Czysta Forma pozwala dotrzeć do Tajemnicy Istnienia, zaznać metafizycznego niepokoju, zbadać istotę bytu. Jest dla Witkacego czymś absolutnie wyjątkowym, arystokratycznym. Przykłady Czystej Formy w
Teatr absurdu To jeden z głównych kierunków we współczesnym dramacie, jego główne źródła oddziaływania to groteska i paradoks. Cechy teatru absurdu: Podstawą jest prawie realistycznie zarysowana akcja (np. Tango Sławomira Mrożka, Białe małżeństwo Tadeusza Różewicza), która w miarę rozwoju akcji „potwornieje”, „wynaturza się” lub po prostu zaskakuje. Działania bohaterów pozbawione są motywacji psychologicznej. Postacie określane są przez groteskowe lub makabreskowe sytuacje (np. Kartoteka Tadeusza Różewicza). Brak ciągłości i logiki akcji
Dla pojęcia intertekstualności bardzo ważna była koncepcja słowa Michaiła Bachtina. Wyróżnił on: słowo uprzedmiotowione, słowo przedmiotowe słowo dwugłosowe. Słowo uprzedmiotowione to np. stylizacja gwarowa, archaizacja, każde użycie cudzego języka. Słowo traktowane jest jak pewien obiekt, przedmiot zabiegów. Słowo przedmiotowe to słowo „przezroczyste” w stosunku do rzeczy, np. stwierdzenie, że futerał jest brązowy, okno otwarte itd. Na czym polega istota słowa dwugłosowego,można wyjaśnić na przykładzie. Dwie osoby, X i Y,
Semiotyka W pierwszym dziesięcioleciu XX w. Ferdynand de Saussure (zwany ojcem współczesnego językoznawstwa), stworzył podwaliny nowej dziedziny wiedzy, zajmującej się interpretacją ukrytych znaczeń. Wyrażane są one za pomocą znaków i symboli, używanych w systemie komunikacji. Idee de Saussure’a rozwijał Claude Levi-Strauss, ale największe chyba znaczenie znaczenie miało dzieło Rolanda Barthesa – Mythologies (1957). Zastosował w nim zasady de Saussure’a dotyczące znaków i komunikatów do pewnych aspektów kultury, takich jak moda,
Realizm magiczny Termin wprowadzony przez jednego z niemieckich krytyków sztuki dla opisania atmosfery prac grupy artystów Nowa Rzeczowość. Było to w 1925 r., a w 1970 r. termin ten pojawił się znów, tym razem jako określenie nurtu w prozie Ameryki Łacińskiej, którego głównym przedstawicielem był Gabriel Garcia Marąuez, autor Stu lat samotności (i laureat Nagrody Nobla). U Marąueza świat realny współwystępuje ze światem fantazji, a prawda historyczna miesza się z
Twórcą tego terminu jest amerykański krytyk Frederic Jameson (1964). Znaczenie terminu bardzo szybko się rozszerzyło. Zaczęło się odnosić do całego zespołu pojęć, które reprezentowały nową fazę w kulturze, w której: Wszelkie prawdy i wartości stały się względne. Bariery między kulturą „wysoką” a „masową”, sztuką a konsumpcjonizmem oraz poszczególnymi gatunkami artystycznymi znikały. Panował chaos konkurujących stylów i odwołań. Termin Termin składa się z dwóch członów: post i modernizm. Na temat relacji
Nouveau roman To gatunek awangardowej powieści francuskiej (lata 50. i 60. XX w.), wspierany i chwalony przez znanego krytyka i myśliciela Rolanda Barthesa. Nouveau roman była reakcją na zaangażowaną politycznie i społecznie prozę (choćby niektóre dziela Alberta Camusa) i powieść z psychologiczną. Twórcy tego kierunku, tworzący coś na kształt antypowieści, chcieli zerwać z tradycyjnymi wyznacznikami powieści, czyli konstrukcją świata na podobieństwo istniejącej rzeczywistości (rezygnacja z funkcji mimetycznej), przyczynowo-skutkowym następstwem przedstawianych
Nonsens zakłada pewną postawę wobec sensu – to jest jego istota. Są różne postawy wobec sensu: wydobywanie sensu z tego, co pozornie wydaje się bezsensowne; odnajdywanie sensu głębokiego w sensie powierzchniowym. Wybitnym teoretykiem struktury nonsensu byt Witkacy. Nonsens został także nobilitowany jako prawomocny środek literacki w twórczości np. Tadeusza Różewicza i Sławomira Mrożka. Nonsens w literaturze jest potrzebny, bo: Obecność nonsensu w literaturze ukazuje absurdalność świata; jest sposobem kompromitacji świata
Mimesis w literaturze Mimesis to mniej więcej tyle, co naśladowanie; odnosi się do przedstawiania określonej rzeczywistości w literaturze. Dzieło możemy nazwać mimetycznym, gdy: to, co ono przedstawia, istniało niezależnie od aktu literackiego. relacja jest w miarę wierna i prawdziwa. Termin mimesis jest pochodzenia greckiego. Posłużył się nim Arystoteles w Poetyce. Arystoteles byt materialistą i realistą, tak więc nie widział w naśladowaniu nic zeego (przeciwnie – chwalił je i cenił), natomiast
Roman Jakobson wyróżnili dwa bieguny języka: metaforę i metonimię. Tym dwóm biegunom odpowiadają dwie odmienne tendencje budowania obrazu. Dążność do metafory to cecha np. romantyzmu i Młodej Polski, do metonimii – utworów realistycznych. Teorie metafory Jedną z najstarszych jest teoria Arystotelesa. Zdefiniował metaforę jako czynność transpozycji (przeniesienia) – zastąpienie nazwy właściwej nazwą przenośną. Wyróżnił następujące przeniesienia: z gatunku na rodzaj, z rodzaju na gatunek, z gatunku na gatunek z rodzaju
Kultura masowa Ukształtowała się w XIX w. Inaczej zwana jest popularną albo komercyjną. Cechy kultury masowej: Komercyjność właśnie – dzieło kultury masowej (film, powieść itd.) powinno być tatwe w odbiorze, nienaszpikowane trudnymi treściami filozoficznymi. Powstaje po to, by mogło dobrze się sprzedać; dlatego tematyka jest raczej lekka. Czasem powstają dzieła „dramatyczne” lub „oryginalne”, które też mają szansę przynieść wysokie zyski z racji przeładowania odbiorców tymi lekkimi treściami. Duża rola środków
Kontrkultura (tac. contra – przeciw, cultura – uprawa) To zespół zjawisk społecznych, obyczajowych, politycznych i kulturalnych związanych z buntem młodzieży w Europie Zachodniej i Ameryce w latach 60. i 70. XX w. Młodzi ludzie buntowali się przeciwko wartościom wyznawanym przez współczesnych im mieszczan (praca, pieniądze, bezpieczna przyszłość, święty spokój, oszczędności na czarną godzinę itd.), ich konsumpcyjnemu stylowi życia i konformistycznej postawie. Za początek tego buntu uważa się strajk okupacyjny w
