Strona Główna
Dobro i zło – wyjaśnij, jakie jest ich pochodzenie i miejsce w konstrukcji świata według mitologii starożytnej Grecji i „Biblii” Zacznij: Zaznacz, że obie grupy tekstów powstawały w odmiennych kręgach kulturowych i są zorganizowane wokół różnych hierarchii wartości. Rozwiń: Przedstaw ujęcie wartości moralnych: W Biblii Rozdział dobra od zła jest bezwzględny i wyrazisty. W Starym Testamencie dobre jest postępowanie zgodne ze ściśle ustaloną wolą Boga (dekalog, Ksiega Powtórzonego Prawa). Grzesznika (czyli odstępcę od Prawa)
Ukaż kulturę starożytnej Grecji i Rzymu oraz „Biblię” jako źródło inspiracji twórców następnych epok. Zacznij: Starożytność to prawdziwa kopalnia literackich i kulturowych motywów dla wszystkich pokoleń twórców aż po dziś dzień. Co ważne – wiele z nich występuje jednocześnie zarówno w Biblii, jak i w kulturze antycznej – warto skupić się właśnie na takich. Rozwiń: Przedstaw kilka starożytnych toposów, wyjątkowo istotnych w historii kultury: prometeizm – postać Prometeusza, kojarzonego zresztą często z Jezusem Chrystusem, inspirowała twórców
Dokonaj porównania kosmogonii mitycznej i biblijnej. Zacznij: To dwie najważniejsze mityczne wizje powstania świata kultury europejskiej. Są różne, ale wykazują też tajemnicze podobieństwa w niektórych szczegółach. Rozwiń: Zacznij od różnic: Początek – w Biblii istnieje już Bóg, a prócz niego nie ma nic. W mitologii istnieje tajemniczy Chaos. W Biblii całym procesem stworzenia kieruje Bóg. W mitologii, kolejne elementy wszechświata wyłaniają się samoistnie lub są powoływane przez kolejne pokolenia bóstw. W Biblii ogromną rolę odgrywa
Na czym polegał uniwersalizm kultury średniowiecznej Europy? Zacznij: Zdefiniuj pojęcie uniwersalizmu średniowiecznego. Wskaż rolę Kościoła i łaciny w kształtowaniu uniwersalizmu. Rozwiń: Przedstaw dowody na uniwersalizm średniowiecznej kultury: literatura parenetyczna – hagiografia polska nie różni się pod względem schematów formalnych od włoskiej czy francuskiej; eposy rycerskie opisują historie różnych postaci z różnych krajów, jednak po zamianie samych nazw miejscowości mogłyby rozgrywać się wszędzie. Wszystkie wykazują wspólnotę etosu rycerskiego; historyczna idea centrum Europy – konflikt
Danse macabre i ars moriendi – przedstaw stosunek człowieka średniowiecza do śmierci. Zacznij: Ogromna rola śmierci i lęku przed nią w kulturze średniowiecza jest powszechnie znana i brzmi banalnie. Podejmij więc problem od strony formalnej – definiując przywołane w temacie pojęcia. Rozwiń: Przedstaw średniowieczne teksty realizujące motyw śmierci: Modelowy obraz ars moriendi w wykonaniu świętego znajdziemy w Legendzie o św. Aleksym. Po śmierci ascety pod schodami rodzinnego domu dochodzi do serii cudów. Równie modelowym – tyle że
Średniowieczna hagiografia – literackie realizacje (na wybranym przykładzie). Zacznij: Zdefiniuj pojęcie hagiografii, określ tekst, który będziesz omawiał. Rozwiń: Na przykładzie Legendy o św. Aleksym przedstaw najważniejsze cechy tekstu hagiograficznego, a raczej jego odmiany dotyczącej świętego ascety. Model średniowiecznej pobożności – oparty na lęku przed surowym Sędzią – Bogiem, niechęci do cielesności i świata materialnego. Towarzyszy mu prawdziwa obsesja zbawienia – nadzieja na życie wieczne przysłania wszystko inne. Schemat biografii świętego ascety. To dość
Parenetyczny charakter utworów średniowiecznych. Zacznij: Oczywiście zdefiniuj pojęcie parenezy. Pokrótce przedstaw jej kulturotwórcze funkcje. Następnie podkreśl ogromną rolę tego zjawiska w literaturze średniowiecza. Średniowieczna literatura parenetyczna Rozwiń: Omów podstawowe wzorce parenetyczne, ilustrując to przykładami tekstów: Rycerz – jego życie organizuje rycerski etos (pobożność, odwaga, honor, lojalność względem seniora feudalnego). Jest silny i prawy. Ideał: Roland, Lancelot. Władca – przede wszystkim winien być sprawiedliwy. Jest autorytetem z urodzenia, Pomazańcem Bożym, ale nie zwalnia go
Najważniejsze zabytki języka polskiego. Zacznij: Pierwsze nazwy polskie pojawiają się już w Dagome iudex (X w.), ważnym dokumencie państwowym, w którym Mieszko I oddaje się pod opiekę papieską. Koniecznie wymień Bullę gnieźnieńską (1136 r.), sporządzoną przez papieża Innocentego II – zawiera ona ponad 400 polskich nazw osobowych i miejscowych. Księga henrykowska (II poł. XIII w.) zawiera z kolei pierwsze zapisane polskie zdanie; jest to propozycja Czecha Boguchwała złożona żonie: daj,
Wizja i znaczenie Boga oraz obraz natury w twórczości Jana Kochanowskiego. Zacznij: Wizja Boga w twórczości Jana Kochanowskiego zmienia się, ewoluuje – od bardzo optymistycznej do dojrzałej, niepozbawionej jednak optymizmu. Obraz natury – zachwycającej, pełnej harmonii – źródła przeżyć estetycznych – pozostaje mniej więcej niezmienny. Rozwiń: Hymn Czego chcesz od nas, Panie… porusza temat Boga (który ukazany jest jako wielki, genialny artysta, łaskawy władca, który obdarza człowieka ogromnymi łaskami, oczekując w
W jaki sposób Jan Kochanowski w „Trenach” zmienia renesansowe rozumienie człowieczeństwa? Zacznij: Odrodzenie przedstawiało człowieka jako istotę pełną godności, prawie równą Bogu, obdarzoną licznymi zdolnościami i możliwościami. Jan Kochanowski był „wyznawcą” filozofii epikurejskiej (szczęście to przyjemność duchowa, zmysłowa i intelektualna) oraz filozofii stoickiej (szczęście zapewnia cnota i życie zgodne z naturą). Rozwiń: Coraz popularniejsza wśród badaczy twórczości Kochanowskiego jest teza, że Treny to nie tyle wynik kryzysu światopoglądowego poety, co przełomu ideowego. Kryzys zaczyna
Scharakteryzuj renesansowe koncepcje życia w świetle poznanych utworów. Zacznij: Koncepcje życia w jakiś sposób wiążą się z renesansową parenetyką. Możemy więc wyróżnić życie dworskie (idealny dworzanin), życie ziemianina (idealny gospodarz) oraz życie uczonych i poetów. Rozwiń: Życie na dworze – karierę dworską mogli wybrać tylko wysoko urodzeni, zdolni, inteligentni, towarzyscy i znający języki obce. Zapewniało dość wysoki standard życia, ale nie dawało za to pełnej niezależności – trzeba było np. dostosować swoje życie do
Humanizm i reformacja – omów podstawowe prądy w literaturze i kulturze renesansu. Zacznij: Humanizm i reformacja to dwa podstawowe zjawiska, które ukształtowały oblicze epoki. Były wynikiem kryzysu Kościoła oraz wyczerpania średniowiecznej scholastyki. Teoria heliocentryczna, odkrycia geograficzne, rozwój państwowości i języków narodowych oraz wynalazek druku także w dużym stopniu przyczyniły się do zmian w spojrzeniu na świat i rolę człowieka. Rozwiń: Za początek reformacji uznaje się wystąpienie Marcina Lutra, który w 1517 r. na drzwiach kościoła w Wittenberdze przybił
Na czym polega nowe spojrzenie na świat i człowieka w literaturze odrodzenia? Zacznij: Pod koniec średniowiecza więzi scalające Europę, takie jak władza cesarza i papieża, bardzo się rozluźniły. Łacina również straciła na znaczeniu ze względu na formowanie się narodowych języków literackich. Ze względu na procesy reformacyjne zanikła również, rzecz jasna, wspólnota wiary. Rozwiń: Zmieniła się pozycja człowieka i jego możliwości – ludzie wykształceni mogli posługiwać się zarówno łaciną, jak i językiem narodowym, podróżować
Omów, na czym polegało kształtowanie świadomości obywatelskiej w literaturze i publicystyce renesansowej. Zacznij: Rozkwit języków narodowych i walka o zjednoczenie podjęta przez poszczególne państwa sprzyjały kształtowaniu się świadomości obywatelskiej i poczucia odpowiedzialności (jednostkowej i zbiorowej) za losy kraju. Rozwiń: Zadanie publicystów, poetów i mówców było niewdzięczne i trudne; nie przynosiło szybkich efektów. Polegało w dużej mierze na zawstydzaniu, prowokowaniu, pokazywaniu błędów. Andrzej Frycz-Modrzewski – autor De Republica emendanda (O poprawie Rzeczypospolitej) – dużo uwagi poświęcił niedoskonałości prawa
Na czym polega tragizm bohatera szekspirowskiego? Zacznij: William Szekspir przeciwstawia się znanym z antyku wzorcom kształtowania postaci (niezmienność charakterów niezależnie od sytuacji). W dramatach szekspirowskich bohaterowie podlegają przemianom wewnętrznym, nie zawsze łatwym do „logicznego” wytłumaczenia. Rozwiń: Inaczej niż w tragedii antycznej, losu bohaterów nie determinuje fatum. Duże znaczenie mają namiętności człowieka (władza, zazdrość, miłość itd.). Niewolnicy własnych namiętności nie potrafią ich okiełznać, a całkowite zatracenie się może prowadzić do tragedii. Duże znaczenie ma także
Jan Kochanowski i Mikołaj Sęp Szarzyński o człowieku i jego miejscu w świecie – omów zagadnienie na przykładzie wybranych tekstów. Zacznij: Te wizje są zupełnie różne. Kondycja człowieka według Sępa Szarzyńskiego jest dramatyczna, by nie rzec tragiczna. Kochanowski zaś nawet w najbardziej pesymistycznych wizjach nie odmawia człowiekowi pewnego rodzaju wielkości. Rozwiń: Człowiek Jana Kochanowskiego otoczony jest opieką Boga, który oddał mu we władanie świat harmonijny i piękny. Nie boi się grzechu
Przedstaw różne ujęcia tematyki wiejskiej w literaturze renesansu. Zacznij: Najbardziej znane ujęcia tematyki wiejskiej to Pieśń świętojańska o sobótce Jana Kochanowskiego oraz Żywot człowieka poczciwego Mikołaja Reja. Oba są wyidealizowane, jednak więcej jest między nimi różnic niż podobieństw. Rozwiń: Dzieło Reja to swoisty poradnik dobrego gospodarza. Rej nie szczędzi zapewnień, że życie na wsi jest urocze, bardzo szczegółowo opisuje prace gospodarskie – dobry właściciel majątku przez cały dzień jest zajęty. Kochanowski
Odprawa posłów greckich jako tragedia humanistyczna Zacznij: Dzieło Jana Kochanowskiego oparte jest na wzorcach antycznych, zarazem jednak ma aktualny, współczesny, a nawet polityczny charakter. Zostało napisane specjalnie na uroczystości weselne Jana Zamoyskiego i podczas jego przyjęcia weselnego zostało po raz pierwszy wystawione. Rozwiń: Tragedia podzielona jest według klasycznego układu na 5 epeisodionów 1 – Monolog Antenora, spór Antenora z Parysem, 2 – Monolog Heleny, rozmowa kobiety z Panią Starą, 3
Scharakteryzuj nurty poezji barokowej. Zacznij: Wymień podstawowe nurty poezji barokowej – poezja metafizyczna, poezja światowych rozkoszy (związana często ze środowiskiem dworskim), poezja ziemiańska (sarmacka). Podkreśl, że podział na te nurty jest umowny – często można zauważyć ich mieszanie się i przenikanie. Częstokroć także pojedynczy poeta może być trudny do jednoznacznego zaklasyfikowania. Przykładem – Daniel Naborowski, autor erotycznych i frywolnych fraszek oraz utworów o charakterze metafizycznym (Krótkość żywota). Rozwiń: Poezja metafizyczna – poezja trudna,
Sarmata o sobie i inni o Sarmacie – podaj przykłady Zacznij: Sarmata o sobie – to Pamiętniki Jana Chryzostoma Paska, typowego Sarmaty o typowym życiorysie – hulaszcza i wojenno-żołnierska młodość i wiek dojrzały spędzony na gospodarowaniu w majątku. O Sarmatach (z pozycji świadka, obserwatora, komentatora) dużo pisał zaś Wacław Potocki. Rozwiń: Pasek (Pamiętniki) gawędziarskim stylem opowiada o swoim życiu, a przy okazji prezentuje samego siebie. Może wydawać się sympatyczny – znakomity gawędziarz, wesołek, pełen wigoru. Ukazuje
