Cechy młodości:
- wiara w ideały;
- entuzjazm, radość z życia;
- bunt;
- spór ze starszym pokoleniem:
- dzieci kontra rodzice
- spory „epokowe”, np. romantycy kontra klasycy, pozytywiści kontra romantycy;
- potrzeba przyjaźni i miłości;
- poszukiwanie autorytetów;
- szaleństwo.
Wiara w ideały
Kto? W co wierzył?
- Ikar. W to, że ludzkie możliwości są nieograniczone.
Wzbił się ku słońcu i przypłacił to śmiercią.
- Prometeusz
W to, że ludzie mają prawo do szczęśliwego życia.
Jak się to objawiało?
Przeciwstawił się bogom i został za to okrutnie ukarany.
- Bohaterowie Kamieni na szaniec
W siłę polskiego narodu i w wielką moc przyjaźni.
Jak się to objawiało?
Przeciwstawiali się niemieckim okupantom poprzez walkę w ramach Małego Sabotażu.
- Bohaterowie Syzyfowych prac
W to, że od ich pokolenia zależy przyszłość pozbawionej niepodległości Polski.
Buntowali się przeciwko nakazom rosyjskich nauczycieli, potajemnie czytali polską literaturę.
- Stasia Bozowska – Siłaczka
W to, że dzieci z ubogich rodzin również mają prawo zdobyć wykształcenie.
Jak się to objawiało?
Mimo fatalnych warunków, które ostatecznie doprowadziły do jej śmierci, wytrwale uczyła wiejskie dzieci.
Radość życia
Zazwyczaj mają ją wszyscy młodzi. Alek, Zośka, Rudy z powieści Aleksandra Kamińskiego Kamienie na szaniec – pełni pogody ducha mimo trudnej sytuacji, w jakiej się znaleźli. Pełni optymizmu i entuzjazmu młodzi z Ziela na kraterze Melchiora Wańkowicza. Wesołe są córki pisarza podczas przedwojennych wędrówek, ale nie tracące pogody ducha i w czasie okupacji. Nawet w wojennej zawierusze potrafią zorganizować prywatkę i na chwilę oderwać się od koszmaru. Dzięki szalonej Ewie z powieści Kornela Makuszyńskiego radość życia udziela się wszystkim, nawet najbardziej zatwardziałym smutasom.
Bunt
Kto? Przeciw czemu się buntował?
- Prometeusz
Przeciw okrutnym prawom boskim hamującym postęp ludzkości.
Jak się to objawiało?
Wykradł święty ogień i podarował go ludziom.
- Ikar
Przeciw ograniczeniom ludzkiej natury i zakazom, wynikającym ze zdrowego rozsądku. Mimo ostrzeżeń ojca wzbił się zbyt wysoko.
- Hamlet
Przeciw zbrodni, jakiej dokonał jego stryj – panujący król Danii.
Zdemaskował stryja, ale przez to doprowadził do śmierci wielu osób.
- Bohaterka noweli Siłaczka
Przeciw nieludzkim warunkom, w jakich żyły dzieci wiejskie.
Poświęciła swoje zdrowie i życie.
- Bohater Buszującego w zbożu
Bunt przeciw schematom, w jakich go wychowano wykształcenia, założenia rodziny, (konieczność poznania wpływowych ludzi).
Swój ostatni dzień dzieciństwa zamienił w mityczną wędrówkę w poszukiwaniu wartości życia.
Spór ze starszym pokoleniem
Każda epoka ma swe własne cele
i zapomina o wczorajszych snach
– pisał Adam Asnyk w wierszu Do młodych. Wiele w tych słowach prawdy – to, czym fascynowali się w młodości Wasi rodzice, Was już nie pociąga. I odwrotnie – rodzicom czasem trudno zrozumieć Wasze zainteresowania. Chociaż ponoć i to już się zmienia. Według danych uzyskanych przez ośrodki badania opinii publicznej zdecydowana większość Was jest bardzo zadowolona ze swej sytuacji rodzinnej. Tylko wyjątki mają zastrzeżenia do relacji z rodzicami.
A w lekturach:
- Ikar i Dedal – porywczy młodzieniec nie posłuchał rad rozważnego ojca. Czy warto było poświęcić życie dla jednej chwilki szczęścia?
- Oda do młodości, Pieśń filaretów Adama Mickiewicza – poetyckie manifesty młodych romantyków skierowane przeciwko myślicielom oświeceniowym.
- Do młodych Adama Asnyka – rozważny głos w sprawie sporu pokoleniowego: „Szukajcie nowych, nie odkrytych dróg”, ale „nie depczcie przeszłości ołtarzy”.
- Pan Tadeusz Adama Mickiewicza – Tadeusz i Zosia czynią wolnymi chłopów. To nie podoba się dorosłym, ale cóż – to już nowe czasy.
- Romeo i Julia – młodzi kochają się mimo sporów rodowych i potrafią przeciwstawić się rodzicom. Aż takiej odwagi nie mają Klara i Wacław z Zemsty Fredry – w końcu połączyć się im pomaga przypadek.
Potrzeba przyjaźni i miłości
Przyjaźń i miłość – tak ważne w młodości. Młodzieńcze pary przyjaciół z lektur:
- Marcin Borowicz, Andrzej Radek – przebyli długą drogę, zanim się zaprzyjaźnili;
- Alek, Zośka, Rudy – przyjaźń, której nie zniszczyła nawet wojna;
- Staś Tarkowski i Kali – tak różni, a przecież przyjaciele;
- Tomek Sawyer i Huck Finn – wspólne poszukiwanie przygody, wędrówka, poznawanie świata.
A zakochani:
- Romeo i Julia;
- Tadeusz i Zosia z Pana Tadeusza;
- Alek i Basia z Kamieni na szaniec.
Poszukiwanie autorytetów
W lekturach przykładów jest mnóstwo. Harcerze z czasów II wojny światowej za przykładem starszych żołnierzy z chęcią wstąpili do bojowych oddziałów Szarych Szeregów, aby wziąć udział w walce o wolność Polski (Kamienie na szaniec, Ziele na kraterze).
Marcin Borowicz (Syzyfowe prace) bierze wzór z Zygiera i dojrzewa emocjonalnie, staje się świadomym swej polskości (ale wcześniej łatwo uległ wpływom rusyfikatorów!). Tadeusz Soplica – pod wpływem księdza Robaka i Sędziego – ze skłonnego do zabaw młodzieńca zmienia się w patriotę.
Młodymi łatwo manipulować. Można ich czasem sprowadzić na manowce. Gdyby Marcin Borowicz nie spotkał na swej drodze Zygiera, to na pewno udałoby się go zrusyfikować. Metody otumaniania młodych ujawnia Witold Gombrowicz w Ferdydurke. Młody Józio spotyka się z ciągłą presją ze strony otoczenia. Wszyscy próbują go „upupić” – czyli zamknąć w sztywnych schematach. Szkoła, dom, młodzieńcze przyjaźnie, miłości i ideały, czyli wszystko to, co ważne jest dla młodego człowieka, zostało tu przedstawione w krzywym zwierciadle.
Pochwała młodości
Romantyzm. Po raz pierwszy w literaturze młodzi tak bardzo podkreślają swą odrębność. Wszystko zaczyna się od Mickiewicza. W Odzie do młodości niespełna dwudziestokilkuletni przyszły wieszcz w pełnym uniesienia wierszu wychwala młodość:
Bez serc, bez ducha, to szkieletów ludy;
Młodości! dodaj mi skrzydła!
Złośliwie można przypomnieć, że ten sam poeta pod koniec życia nazwie swą młodość „górną i durną”.
Ale uwaga – „durny” oznacza tu: szalony, zuchwały, dumny…
Po romantyzmie takie pochwały młodości pojawiają się w kolejnych epokach bardzo regularnie, na przykład:
- w pozytywizmie: Adam Asnyk Do młodych, Eliza Orzeszkowa Nad Niemnem (koniec z romantycznymi uniesieniami, zrywami powstańczymi – skuteczniejsza niż walka jest praca i rozwaga);
- w modernizmie młodzi artyści gardzą normalnym życiem, denerwują ich spasione brzuchy mieszczan, nie chcą pracować – wolą włóczyć się po knajpach i pisać o sztuce:
Evviva l’arte! Niechaj pasie brzuchy
nędzny filistrów naród! My, artyści,
my, którym często na chleb braknie
suchy […]
Evviva l’arte! Duma naszym bogiem,
sława nam słońcem, nam, królom bez ziemi,
możemy z głodu skonać gdzieś pod progiem,
ale jak orły z skrzydły złamanemi –
więc naprzód!
Kazimierz Przerwa-Tetmajer Evviva l’arte!
Młodość stracona (przegrana)
Z własnej winy
- biblijny syn marnotrawny;
- Scrooge z Opowieści wigilijnej – ta przełomowa noc uświadomiła mu, że przez swoje skąpstwo nigdy nie zaznał przyjaźni, zmarnował swą młodość.
- J. W. Goethe Faust – główny bohater już jako starzec dochodzi do wniosku, że zmarnował swą młodość na pogłębianie wiedzy. By odzyskać stracone lata, płaci ogromną cenę: sprzedaje duszę diabłu.
Z winy historii
- Powstańcy – a było ich w naszym kraju niemało (listopadowe, styczniowe, warszawskie) – to młodzi ludzie, którzy musieli szybko „dorosnąć” do walki, a często i „do trumny”.
- Pokolenie Kolumbów, czyli Baczyński, Gajcy i bohaterowie Kamieni na szaniec. Wiedzieli, że nie mogą spokojnie cieszyć się młodością, ponieważ muszą walczyć. K. K. Baczyński tak o tym pisał w wierszu Pokolenie:
tak się dorasta do trumny
jakeśmy w czasie dorośli;
- Bohaterowie powieści E. M. Remarque’a Na Zachodzie bez zmian – o grupie młodych przyjaciół, którzy musieli walczyć na froncie I wojny światowej.
Młodość w literaturze:
- Mitologia: Ikar, Prometeusz,
- Przedwiośnie Stefana Żeromskiego,
- Kamienie na szaniec Aleksandra Kamińskiego,
- Buszujący w zbożu Davida Salingera,
- Ferdydurke Witolda Gombrowicza,
Uwaga
Bohaterów tych utworów poznajemy i jako dzieci, i jako ludzi młodych.
Młodość w filmie:
- Stowarzyszenie Umarłych Poetów Petera Weira (książka N. H. Kleinbauma),
- Panna Nikt Andrzeja Wajdy (na podstawie powieści Tomka Trzyzny),
- Ferdydurke Jerzego Skolimowskiego (na podstawie powieści Witolda Gombrowicza),
- seriale: Beverly Hills, Jezioro marzeń, Klasa na obcasach.
Cytaty
Starość we wszystko wierzy.
Wiek średni we wszystko wątpi.
Młodość wszystko wie.
Oscar Wilde
Młodość byłaby doskonała, gdyby przytrafiała się pod koniec życia.
H. H. Asquith
Młodość jest wartością samą w sobie, czyli niszczycielką wszelkich innych wartości, które nie są jej potrzebne, gdyż ona – samowystarczalna.
Witold Gombrowicz, Dzienniki
Młodość nie jest rozdziałem wyrwanym z życia ani przedmową do książki
bez powiązania z całością. Jest wprowadzeniem do całej reszty (…)
jest fundamentem, na którym ma się oprzeć budowla życia.
Jakub Alberione
Jakoby też rok bez wiosny mieć chcieli,
Którzy chcą, żeby młodzi nie szaleli.
Jan Kochanowski
Chcąc odzyskać młodość, trzeba tylko powtórzyć dawne szaleństwa.
Oscar Wilde
Każdy młody człowiek wcześniej czy później dokonuje zdumiewającego odkrycia, że także rodzice mają niekiedy rację.
André Malraux
Jakoby też rok bez wiosny mieć chcieli,
Którzy chcą, żeby młodzi nie szaleli.
Jan Kochanowski, Na młodość
Wysokie góry i odziane lasy
Jako rad na was patrzę, a swe czasy
Młodsze wspominam, które tu zostały
Kiedy na statek człowiek mało dbały
Gdzie potym nie był? Czego nie skosztował?
Jan Kochanowski, Do gór i lasów
Młodości! – Orla twych lotów potęga,
Jako piorun twoje ramię.
Adam Mickiewicz, Oda do młodości
Polały się łzy me czyste, rzęsiste,
Na me dzieciństwo sielskie, anielskie,
Na moją młodość górną i durną…
A. Mickiewicz, Polały się łzy…
Idę młody, genialny, trzymam ręcew kieszeniach,
Stawiam kroki milowe, zamaszyste jak świat. […]
Tak mi dobrze, tak mojo, aż rechoce się serce.
Same nogi mnie niosą gdzieś – i po co mi gdzie?
Bruno Jasieński, But w butonierce
Przykładowe tematy wypracowań o młodości:
- Ideały i problemy młodych bohaterów moich lektur.
- Przestajesz być dzieckiem, stajesz się młodym człowiekiem. Jakie wartości będą dla Ciebie teraz najważniejsze?
- Moje zderzenie ze światem dorosłych.
- Książki – to najlepsi przyjaciele mojej młodości.
- Dramat młodego pokolenia czasu II wojny światowej.
- Którego z literackich bohaterów młodzieżowych darzysz największą sympatią i dlaczego?
- Wbrew opiniom niektórych dorosłych udział moich rówieśników w życiu kulturalnym nie ogranicza się do słuchania muzyki młodzieżowej. Zaraz to wyjaśnię.
Młodość w przysłowiach i związkach frazeologicznych:
- Być młodym duchem – niezależnie od wieku tryskać energią;
- Młodość ma swoje prawa – czyli musi się wyszaleć;
- Czym skorupka za młodu nasiąknie, tym na starość trąci – to, czego nauczyłeś się w młodości, będzie miało wpływ na całe twoje życie;
- Zapomniał wół, jak cielęciem był – o dorosłych, którzy krytykują „dzisiejszą młodzież”;
- Zielone lata – inaczej młodość.
Minikonspekt do pracy na temat:
Jak widzę świat dorosłych? Przedstaw swoje refleksje.
I Przypomnijmy obraz literacki.
- W Małym Księciu Saint-Exupéry’ego znajdujemy smutną recenzję świata dorosłych. Dorośli ugrzęźli w liczbach, nie maja wyobraźni, ich bogiem jest pieniądz, są próżni, w sumie nieszczęśliwi.
II Jak ja widzę świat dorosłych?
- Jest groźny: rywalizacja, dążenie do sukcesu, ciężka praca, odpowiedzialność, liczne obowiązki. To świat zazdrości i przemocy. Jest pociągający: samodzielność, możliwość realizacji marzeń, decydowanie o swoim życiu. To świat miłości i walki o dobro.
III Zaglądam do literatury i filmu.
- Czy podoba mi się postać Piotrusia Pana (tak źle ocenia świat dorosłych, że nie chce dorosnąć)?
- Co myślę o postawie Holdena (Buszujący w zbożu)?
- Czy podoba mi się świat dorosłych obejrzany w filmie (dobierz przykład, może to być zarówno Dziennik Briget Jones, jak serial lub kryminał).
Zobacz: