Strona Główna
Był to twórca wszechstronny, który walczył piórem o reformy w kraju, o moralność społeczną, wreszcie nie tylko działalnością literacką, lecz także pozycją swojego stanowiska oraz aktywnością w życiu publicznym dał wyraz patriotyzmowi i trosce o kraj. Był wszak książę biskup warmiński – współpracownik króla Stanisława Augusta Poniatowskiego – współzałożycielem Monitora, autorem bajek, satyr, pierwszej nowożytnej powieści, poematów heroikomicznych. Można go nawet nazwać osobowością renesansową. Kilka słów o życiu i osobowości Ignacego Krasickiego Nie chciał zbytnio mieszać się
Przykładem gatunku tego typu jest Fircyk w zalotach Franciszka Zabłockiego. Rzecz dzieje się na sarmackiej prowincji, a ostrze satyry uderza w obyczaje w owym dworku panujące. Ośrodkiem akcji jest schematyczny chwyt: „etatowy” łowca posagów, zupełnie zrujnowany, trochę bałamutny młodzieniec planuje intrygę: usiłuje zdobyć młodą wdówkę. Początkowo absolutnie interesowny, napotykając opór, zdawało się łatwego łupu, zaczyna odczuwać prawdziwe uczucie, wreszcie gorącą miłość. Finał – nie Fircyk łapie w sidła posag, lecz cnota łowi w sidła Fircyka! Pouczenie
Oświecenie to doba prób podniesienia poziomu oświaty w Polsce, czasy owe znamionował szereg działań ludzi światłych, którzy widzieli, że niedouczonemu, zaniedbanemu w czasach baroku społeczeństwu konieczna jest nauka – w nowoczesnej formie. Niektóre osiągnięcia w tej dziedzinie stały się wydarzeniem w skali Europy – np. Komisja Edukacji Narodowej. Zbierzmy kolejne głosy w tej sprawie: Pierwszy wielki reformator oświaty to Stanisław Konarski, pijar, który poznał francuski model szkolnictwa. W 1740 r. założył Collegium Nobilium – szkołę dla
Wśród wydarzeń kulturalnych doby oświecenia możemy wymienić także powstanie w 1765 roku Teatru Narodowego w Warszawie. Powstał z inicjatywy króla jako pierwszy stały, publiczny teatr – w ten sposób zapoczątkował działalność sceny narodowej. „Dla teatrum” tworzyły najlepsze pióra epoki Franciszek Bohomolec, Julian Ursyn Niemcewicz, Franciszek Zabłocki. Ulubionym gatunkiem ściągającym liczną widownię były komedie, które realizowały hasło: „bawiąc – uczyć!”. Najważniejszą osobą teatru, dbającą o jego prawidłowe funkcjonowanie i upowszechnianie, był jego długoletni dyrektor Wojciech Bogusławski. Zobacz:
Czasy obfitujące w wydarzenia polityczne, próby reform i powoływania nowych instytucji. Efekt: oświecenie zaobfitowało bogatą publicystyką i… rozwojem prasy. Rozwój prasy w oświeceniu Wśród pism wydawanych wtedy należy wymienić: Monitor – powstały w 1765 roku na wzór angielskiego pisma Spectator. Przez dwadzieścia lat jego redaktorem był Franciszek Bohomolec. Monitor wychodził dwa razy w tygodniu, był główną trybuną propagowania reform, upowszechniał nowe formy publicystyczne: esej i felieton. Pisali w Monitorze: Krasicki, Bohomolec, Konarski, Naruszewicz – czyli największe
Jaka była Rzeczpospolita XVIII wieku? Nadal szlachecka, wciąż pod silnym wpływem dumnej magnaterii, w cieniu zaś trzymająca mieszczan i chłopów, ale wiek XVIII w historii Polski to wiek wielkich zmian i prób reformy kraju. Należy wyróżnić rok 1764 – kiedy to królem został Stanisław August Poniatowski. Ta data stanowi granicę pomiędzy dawniejszą kulturą staropolską a nową formacją kulturalną, której ośrodkiem stał się dwór królewski. Stanisław August Poniatowski – to za jego rządów kraj zniknął z mapy
Sztuka osiemnastego wieku przywodzi na myśl zwiewne krynoliny wciąż pulchnych dam z obrazów Watteau czy Bouchera, również pejzaże Warszawy Canaletta, także idealne w proporcjach postacie z płócien Davida… Klasycyzm każe przecież zapomnieć artystom o barokowej ekspresji, a chwilami nienaturalności. Teraz malarze z upodobaniem będą tworzyć portrety, podejmować tematy mitologiczne lub współczesne, ale połączone z motywami antycznymi. Twórcy rokoka chętnie podejmą tematykę miłosną, do modnych tematów należeć będzie radość życia, marzenie,
Libertynizm nie zawsze oznaczał postawę rozpusty, braku moralności, wolności jednostki posuniętej do rozwiązłości i braku jakichkolwiek rygorów. W wieku XVII libertynizmem zwano pomysły głoszące wolność człowieka w duchu Epikura czy Lukrecjusza. W oświeceniu wolność ta przekroczyła pewne granice – można powiedzieć granice przyzwoitości. Libertyn to nonszalancki arystokrata, spędzający noce na wyuzdanych ucztach (sypiający we dnie), nie uznający żadnych praw moralnych, odrzucający religię. Głównym przedstawicielem libertynizmu był markiz Donatieu Francois de Sade. Grafoman czy rewolucjonista?
Wśród różnorodnej twórczości Diderota (Zakonnica, Kuzynek mistrza Rameau) wyróżnia się wciąż czytana powieść pt. Kubuś Fatalista i jego pan. Jest to pełna humoru, chwilami frywolna opowieść o tym, jak to pan Kubusia i jego wierny sługa, podróżując konno, toczą żartobliwe rozmowy, czasem na bardzo poważne tematy. Nie jest to powieść typowa. Osią fabuły jest podróż, a chwytem konstrukcyjnym dialog i odautorskie wstawki samego Diderota. Ważniejsze są, oczywiście, przemyślenia i refleksje bohaterów, a nie wydarzenia czy przygody, jakie
Przykładem powiastki filozoficznej jest Kandyd, czyli optymizm Woltera. Kandyd czyli optymizm tak brzmi pełny tytuł utworu Woltera i od razu sugeruje genezę tejże powiastki. Napisana została zresztą bezpośrednio po trzęsieniu ziemi w Lizbonie, które to spowodowało niemałe spustoszenie i stało się przyczyną refleksji nad światem. A wyrasta Kandyd z buntu przeciwko optymistycznej filozofii Leibniza. Jest to gatunek literacki (powiastka filozoficzna), w którym świat przedstawiony ilustruje tezę światopoglądową lub moralną postulowaną przez
Klasycyzm to jednak nie tylko kontynuacje. Powstał w tym nurcie jeden z najbardziej charakterystycznych i oryginalnych gatunków literackich oświecenia: powiastka filozoficzna. Powiastka filozoficzna jako odrębny gatunek literacki powstała we Francji w osiemnastym wieku i z powodzeniem była uprawiana przez najświetniejszych pisarzy francuskiego oświecenia, szczególnie przez Diderota i Woltera. Mimo że pisana jest prozą i dużo obszerniejsza – może kojarzyć się z bajką. Każdy z tych gatunków to swoista przypowieść, w której zdarzenia – w powiastce najczęściej sensacyjne lub
Francja Wolter – Kandyd Denis Diderot – Kubuś Fatalista i jego pan Charles de Montesquieu (Monteskiusz) – O duchu praw Jean d’Alembert redaktor Wielkiej encyklopedii francuskiej Jaan Jacques Rousseau – Nowa Heloiza Anglia Daniel Defoe – Przypadki Robinsona Crusoe Jonathan Swift – Podróże Guliwera Henry Fielding – Historia życia Toma Jonesa Laurence Sterne – Podróż sentymentalna Niemcy Prekursorzy romantyzmu: Johann Wolfgang Goethe – Faust, Cierpienia młodego Wertera Friedrich Schiller – Zbójcy, Intryga
Działalność jego twórców przypada na sam początek oświecenia. Chronologicznie bliska była barokowi, więc powstające wówczas dzieła wiązano z tamtą epoką. Cechy dramatów każą jednak widzieć w nich teksty o charakterze klasycystycznym, oświeceniowym. We wszystkich utworach scenicznych obowiązują trzy antyczne jedności: miejsca, czasu i akcji. Tragedię – utwory Pierre’a Corneille’a, Jeana Baptiste’a Racine’a – z antykiem łączą: „wysoka” tematyka, zaczerpnięta z mitologii, literatury antycznej lub historii (Cyd Corneille’a przenosi nas w średniowiecze), współczesność jest pomijana; „godni” bohaterowie
Od średniowiecza pojawiały się pomysły opracowania księgi mającej być summą całej wiedzy ludzkości. W siedemnastym wieku pojawiły się mniej lub bardziej specjalistyczne słowniki. Za najnowocześniejszy uważa się Słownik historyczny i krytyczny Pierre’a Bayle’a wydany w roku 1697. W ciągu XVIII stulecia powstało sporo mniej lub bardziej obszernych encyklopedii o bardzo różnej wartości. Polskim przykładem, niezbyt zresztą chlubnym, są Nowe Ateny Benedykta Chmielowskiego, wydane w 1746 roku ze sławną definicją „koń –
Denis Diderot Główny redaktor Encyklopedii, autor wielu haseł, był podobno uczuciowy, inteligentny i gwałtowny – otwarcie głosił swoje poglądy, narażał się więc rozmaitym osobistościom. Miał wszakże potężną protektorkę – przyjaźnił się z carycą Katarzyną II, która zadbała o sprawy finansowe filozofa, a nawet ściągnęła go do dalekiej Rosji na ponadpółroczną wizytę.Diderot był materialistą, a oznacza to, że nie wierzył w istnienie Boga. Pogląd tak śmiały zawiódł go do Bastylii – filozof nie omieszkał bowiem ujawnić światu,
Monteskiusz (1689-1755) uważany jest za ojca socjologii Dokonał on rozróżnienia między prawidłowościami sterującymi życiem społeczeństw a prawami ustalonymi przez władze. Pierwsze z nich określił mianem socjologicznych i uznał, że są poznawalne naukowo, podobnie jak prawa fizyczne. Jednocześnie odrzucił pojmowanie historii jako rozumnego procesu mającego określony cel i stwierdził, że losy państw i społeczeństw są w pewnym stopniu przewidywalne i powtarzalne, i mogą być przedmiotem, jak na owe czasy wręcz przyrodniczych, badań naukowych. Monteskiusz jest dla nas bardzo ważny
Ten prąd narodził się w dojrzałym oświeceniu. Epoka zdążyła już okrzepnąć. Racjonalizm i libertynizm coraz mniej szokowały, a klasycyzm ujawnił swoje słabe strony: jego dydaktyzm i sztywne reguły formalne ograniczały literaturę pod względem artystycznym. Nic dziwnego, że następne generacje twórców zwróciły się ku innym wartościom. Dostrzeżono jednostkę i jej problemy ze sobą (uczucia!) i światem (to, że normy społeczne niszczą ludzką indywidualność, często unicestwiają miłość). Kluczowymi pojęciami sentymentalizmu stały się: serce, uczuciowość, czułość i natura, którą otoczono
Narodził się we Francji w połowie XVII wieku. Europa jeszcze nie pożegnała się z barokiem. We Włoszech powoli bladła gwiazda poety Mariniego, ale w Hiszpanii nadal triumfowały dramaty Calderona, a w Polsce pisali Jan Andrzej Morsztyn i Wacław Potocki. Wtedy to właśnie na dworze Ludwika XIV, Króla Słońce, pojawili się twórcy, którzy zamiast hołdować barokowej ozdobności, zwrócili się ku antycznemu ładowi, harmonii i elegancji. W filozofii bliski im był racjonalizm i krytyczny stosunek do rzeczywistości. Opowiadali się za
Główny nurt oświecenia to myśl filozoficzna. Dlatego podstawowe pojęcia, za pomocą których można by scharakteryzować epokę, wywodzą się z filozofii. Krytycyzm był postawą myślicieli nowej epoki wobec tradycyjnych instytucji politycznych i religijnych, takich jak Kościół, władza monarsza itp. Zostały poddane krytyce stare ideały, ich miejsce zajął nowy ideał – wiedza. Racjonalizm wywodzi się od Kartezjusza i eksponuje rolę rozumu w dochodzeniu do prawdy i wiedzy. Najistotniejszą cechą i siłą człowieka według
Używając języka filozofów, można stwierdzić, że jest to epoka „powrotu myśli ludzkiej do rzeczy”. Odwrót od ducha polegał na nowym celu, który stawiali sobie myśliciele epoki: zająć się „życiem i rzeczą”. W epoce tej – według niektórych – ukształtował się materialny świat współczesnego człowieka i nasz światopogląd, pościg za pieniędzmi, wygodą, skomplikowanymi konstrukcjami technicznymi ułatwiającymi życie. Oświecenie określa się niekiedy rewolucją mechanistyczną, bowiem zapanowało wówczas upodobanie do różnych tworów inżynieryjnych. Myśl, że wszechświat
