Adam Mickiewicz

Dzieciństwo sielskie, anielskie

Adam Mickiewicz urodził się 24 grudnia 1798 r. w Zaosiu koło Nowogródka. Rodzicami poety byli Mikołaj Mickiewicz, komornik i adwokat, oraz Barbara z domu Majewska. To właśnie ukochana matka ofiarowała synka pod opiekę Matki Boskiej Ostrobramskiej, gdy jako maleńki chłopczyk wypadł z okna. Choć rodzina była raczej biedna, dzieciństwo miał poeta beztroskie. Przerwała je śmierć ojca w 1812 r.

  • Jak to widać w dziełach?
    „Kraj lat dziecinnych” pokazał Mickiewicz przede wszystkim w Panu Tadeuszu. Znalazł się tam opis wypadku z wczesnego dzieciństwa (w inwokacji: „Gdy od płaczącej matki pod Twoją opiekę / Ofiarowany, martwą podniosłem powiekę”) i znane poecie z pierwszych lat życia miejsca i nazwiska (zabójcą jednego z dziadków poety był niejaki Jan Soplica…).

 

Czas szkoły – Wilno

Po ukończeniu szkoły prowadzonej w Nowogródku Mickiewicz rozpoczął studia na Uniwersytecie Wileńskim. Wybrał wydział filologiczno-historyczny, bo tam otrzymał stypendium. W czasie studiów, w roku 1817, założył z przyjaciółmi tajne stowarzyszenia: Towarzystwo Filomatów i Zgromadzenie Filaretów.

  • Jak to widać w dziełach?
    Cele towarzystw oraz nastroje radości ze wspólnego działania znajdujemy w Pieśni filaretów i Odzie do młodości – obydwa utwory z roku 1820.

 

Los nauczycielski – Kowno

Po ukończonych w 1819 r. studiach trzeba było odpracować stypendium. Mickiewicz pracował jako nauczyciel w Kownie – szczerze tej pracy nie lubił! W tym czasie zakochał się w Maryli Wereszczakównie, a także lepiej poznał litewski folklor.

  • Jak to widać w dziełach?
    Fascynacja ludowością zaowocowała debiutanckim tomem Ballady i romanse z 1822 r. – a także II częścią Dziadów. Echa nieszczęśliwej miłości do Maryli, późniejszej pani Puttkamerowej, znajdziemy w niektórych balladach (np. Kurhanek Maryli), ale przede wszystkim w IV części Dziadów z 1823 r. Zrozpaczonego Gustawa opuściła ukochana (Maryla – nieprzypadkowa zbieżność imienia…), by poślubić bogatszego. Ukochanej poświęcił też poeta wiele pięknych wierszy, między innymi Do M***, Niepewność.

 

Proces – Wilno – wyjazd do Rosji

W 1823 r. władze rozpoczęły aresztowania filomatów i filaretów. Także Mickiewicz trafił na kilka miesięcy do wileńskiego klasztoru Bazylianów zamienionego na więzienie. W 1824 r. zapadł wyrok: nakaz opuszczenia Litwy i osiedlenia się w głębi Rosji. Mickiewicz wyjeżdża do Petersburga, potem do Odessy (latem 1825 r. odbywa wycieczkę na Krym), następnie do Moskwy (tu poznaje Puszkina, a także poetów dekabrystów) i wraca do Petersburga, gdzie w 1828 r. zostaje wydany Konrad Wallenrod.

  • Jak to widać w dziełach?
    Klasztor Bazylianów to ważne miejsce akcji w III części Dziadów. Pokazuje tam poeta swoich przyjaciół z towarzystw filomatów i filaretów, podejmuje wątek areszto­wania, procesu, męczeństwa patriotów. W Konradzie Wallenrodzie tworzy teorię spisku i zdrady.

 

Podróż do Rosji

Sonety krymskie opisują orientalne krajobrazy. Znów III część Dziadów, tym razem część pt. Ustęp. Mamy tam przejmujący obraz rosyjskich realiów, a także fragment bezpośrednio poświęcony dekabrystom – wiersz Do przyjaciół Moskali.

 

Emigracja – Powstanie

Zagrożonemu aresztowaniem za Konrada Wallenroda Mickiewiczowi udaje się uciec z Rosji 15 maja 1829 r. Rozpoczyna się w jego życiu okres emigracji, czas podróży. Zwiedza Niemcy: Berlin, Weimar, gdzie spotyka się z Goethem, także Bonn. Potem Włochy: Wenecję, Florencję, Rzym, Neapol, Sycylię. Z Zygmuntem Krasińskim wybrał się też na wycieczkę do Szwajcarii.

Wiadomość o wybuchu powstania listopadowego dotarła do Mickiewicza w grudniu 1830 r. Z niewyjaśnionych przyczyn poeta wracał do Polski przez… Paryż. Nie udało mu się przyłączyć do powstańców – w sierpniu 1831 r. dotarł do Wielkopolski i tam pozostał do wiosny roku 1832, odwiedzając okoliczne dwory szlacheckie i… romansując! Z Wielkopolski wyruszył Mickiewicz do Drezna (tu wiosną 1832 r. powstała Dziadów część III), a potem razem z Wielką Emigracją ruszył do Paryża. Tam właśnie spędził resztę życia, napisał Pana Tadeusza. W tym też czasie ożenił się z Celiną Szymanowską i musiał dbać o byt coraz liczniejszej rodziny (miał sześcioro dzieci). Pracował m.in. jako profesor literatury łacińskiej w Lozannie – w latach 1839-1840.

Potem, w latach 1840-1844, wykładał literatury słowiańskie w paryskim College de France.

  • Jak to widać w dziełach?
    Wobec braku własnych doświadczeń powstańczych zapisywał Mickiewicz cudze: w tym czasie powstają Reduta Ordona, Śmierć Pułkownika, Nocleg. Nie podejmie poeta dyskusji o przyczynach klęski powstania – uzna ten temat za zbyt bolesny, by o nim pisać od razu (zob. Epilog do Pana Tadeusza). Niewątpliwie III część Dziadów jest patriotycznym głosem, próbą rehabilitacji za nieobecność w czynie powstańczym. Pan Tadeusz przypomina czasy świetności ojczyzny. Zniechęcenie i rozgoryczenie wieku późnego widać wyraźnie w lirykach lozańskich, np. Nad wodą wielką i czystą… czy Polały się łzy…

 

Ostatnia dekada

W ostatniej dekadzie swego życia Mickiewicz zaangażował się w działalność polityczną. Należał do założonego przez Andrzeja Towiańskiego Koła Sprawy Bożej, w czasie Wiosny Ludów zorganizował w Rzymie Legion Polski. W 1849 roku założył w Paryżu radykalną Trybunę Ludów, która po kilku miesiącach została zamknięta. Pod koniec życia, od roku 1852, pracował poeta w Bibliotece Arsenału.
W roku 1855 wyjechał na Wschód – wojna krymska obudziła w nim nadzieje na polską niepodległość. Zmarł w Konstantynopolu 26 XI 1855 r.

  • Jak to widać w dziełach?
    Myśli polityczne Mickiewicza były inspiracją dla wielu późniejszych twórców, a zawarł je poeta nie tylko w artykułach z Trybuny Ludów, lecz zwłaszcza w napisanym dla swego legionu Składzie zasad z 1848 r. Były to poglądy bardzo nowoczesne: wolność słowa i wyznania, równość obywateli, w tym także kobiet i przedstawicieli mniejszości narodowych.

 

Juliusz Słowacki

I Litwa

Romantyczna biografia Juliusza Słowackiego rozpoczyna się 4 września 1809 r., gdy przyszedł na świat w Krzemieńcu, w zasobnym domu państwa Słowackich. Ojciec, profesor literatury, szybko go osierocił (1814), a matka – piękna pani Salomea z Januszewskich – wyszła za mąż za Augusta Bécu, profesora medycyny. To ona wychowywała syna, który otoczony niezwykle czułą opieką rósł w cieplarnianej atmosferze. W salonie państwa Bécu bywali przedstawiciele intelektualnej elity Wilna i Krzemieńca. Młodzieniec ukończył gimnazjum w Krzemieńcu i za radą matki studiował prawo na Uniwersytecie Wileńskim. Dwa wydarzenia tego okresu wstrząsnęły poetą. Nieszczęśliwa miłość do Ludwiki Śniadeckiej, córki profesora Śniadeckiego, która lekceważąco potraktowała młodszego od niej, romantycznego konkurenta, i samobójstwo przyjaciela Ludwika Spitznagla. Studentów łączyła romantyczna pogarda dla świata, artystyczne zainteresowania, pesymizm. Po ukończeniu studiów Spitznagel zastrzelił się. Obie tragedie Słowacki przeżył głęboko i obie znalazły odzwierciedlenie w jego późniejszej twórczości.

II Warszawa

Poeta ustąpił matce (miała na niego wielki wpływ) i po ukończeniu studiów podjął pracę urzędniczą w Warszawie. Praca w biurze nie była jego powołaniem. Czytał Byrona i Szekspira. Sam także, uciekając od monotonii życia, tworzył – utwory tego czasu to m.in. Arab, Jan Bielecki, Maria Stuart. Silny wpływ na charakter jego twórczości wywarło powstanie listopadowe. Nie wstąpił wprawdzie do wojska, ale prowadził „walkę słowem poetyckim” jako twórca wierszy patriotycznych, przedrukowywanych w prasie powstańczej. Twórczość powstaniowa to Hymn (Bogarodzica), Oda do wolności, Kulik. W marcu 1831 r. opuścił Warszawę.

III Emigracja

Wyjechał Słowacki z misją dotarcia do Londynu i stał się jednym z tułaczy Wielkiej Emigracji. Gdy przyjechał do Paryża, Mickiewicz, który przebywał tam już w glorii pierwszego poety, nie pomógł Słowackiemu włączyć się w życie emigracji. Tu opublikował swoją młodzieńczą twórczość – nie zaś utwory powstańcze, bo liczył się z powrotem do kraju, gdzie oczekiwała go rodzina. Czyn ten spotkał się z bardzo złą oceną wśród emigrantów, którzy uważali, że potrzeba chwili żąda utworów aktualnych, patriotycznych.

W 1832 r. poeta wyjechał do Genewy, gdzie mieszkał do 1836 r. Próbował naprawić swój błąd i opublikował powstańcze utwory (Poezje i Lambro – 1833). W 1833 r. powstał słynny dramat romantyczny – Kordian, w 1834 Balladyna, a w 1835 – Horsztyński. Szwajcaria w życiu Słowackiego stanowi odrębny rozdział. Jest to okres pobytu w genewskim pensjonacie pani Pattey i przyjaźni z jej młodą córką Eglantyną. Jest to kontakt z krajobrazem Szwajcarii, zachwyt pięknem Alp, co znalazło swój wyraz w poezji, a także znajomość z piękną Marią Wodzińską.

IV Romantyczna podróż na Wschód

Wyruszył Słowacki ze Szwajcarii w 1836 r. Ta ważna wędrówka objęła Rzym, Neapol, Grecję, Egipt, Palestynę. Podróż przyniosła mu znajomość z Zygmuntem Krasińskim. Eskapada określiła twórczość Słowackiego – w tym okresie powstały słynne utwory: Hymn (Smutno mi, Boże), Grób Agamemnona, Anhelli. Po powrocie poeta mieszkał dwa lata we Florencji (1837-1838).

V Paryż – 1838

Słowacki powrócił do Paryża, w którym autorytetem i wzorem poety był Mickiewicz. Słowacki – twórca „nowy” i młody, posługujący się inną poetyką i głoszący pesymistyczną wizję przyszłości, nie znalazł uznania. Czuł się więc samotny, nierozumiany, opuszczony. Pesymistyczny nastrój wyraźnie określił wymowę utworów tego okresu, takich jak Lilla Weneda (1840) i Beniowski (1841). Zetknął się także Słowacki z Kołem towiańczyków, do którego nawet przystąpił, lecz w rezultacie nie utożsamił się z towianizmem, lecz stworzył własną koncepcję historiozoficzną – tzw. filozofię genezyjską.

VI Wyjazd do Poznania i Wrocławia

Był to rok 1848, doba Wiosny Ludów i wybuch antypruskiego powstania w Wielkopolsce. Wyruszył tam Słowacki, by wspomóc walczących, lecz misja ta niezbyt się powiodła. Spotkał się nareszcie z matką. Powrócił zatem do Paryża, gdzie spędził ostatnie lata życia. Trawiony chorobą (gruźlicą) zmarł w kwietniu 1849 r. W okresie międzywojennym (1927) sprowadzono prochy Słowackiego do kraju i złożono na Wawelu.

 

Kalendarium twórczości Juliusza Słowackiego

I Wczesna twórczość (do 1829 r.)

  • Arab (powieść poetycka)
  • Jan Bielecki (powieść poetycka)
  • Maria Stuart (dramat)

II Poezja powstańcza (1830)

  • Hymn (Bogarodzica)
  • Oda do wolności
  • Kulik
  • Lambro (powieść poetycka)

III Genewa (1832-1836)

  • Kordian (1833)
  • Balladyna (1834)
  • Horsztyński (1835, dramat)
  • poezje z okresu szwajcarskiego, np. Rozłączenie

IV Podróż na Wschód (1836-1837)

  • Hymn (Smutno mi, Boże)
  • Grób Agamemnona
  • Anhelli (poemat)
  • Podróż do Ziemi Świętej z Neapolu (poemat dygresyjny)

V Paryż (1838-1849)

  • Lilla Weneda
  • Beniowski
  • Ksiądz Marek
  • Sen srebrny Salomei
  • Fantazy
  • Genezis z Ducha (traktat filozoficzny)
  • Samuel Zborowski
  • Zawisza Czarny
  • Król-Duch (epos historyczny)

 

Aleksander Fredro

Znakomity komediopisarz nie przystaje do portretu wzniosłego, tragicznego i ponurego romantyka. Jego sztuki utrzymane są w konwencji realistycznej, i nadprzyrodzonych sfer i osób raczej w nich nie znajdziemy. Znajdziemy natomiast zarejestrowany, jakby zatrzymany w kadrze, obraz Polski szlacheckiej, sarmackiej – w tym pozytywnym znaczeniu, związanym z pielęgnowaniem tradycji. Nie znaczy to, że Fredro bezrefleksyjnie wychwala współczesnych. Przeciwnie, galeria Fredrowskich postaci to zarazem przegląd i krytyka typowych polskich wad. Przez śmiech i wyszydzenie – ale krytyka.

Więcej romantyzmu znajdziemy w życiu Fredry, który dziesięć lat czekał na wolność ukochanej kobiety, by móc ją poślubić. Była nią Zofia Skarbkowa, a tyle lat trwało wówczas przeprowadzenie rozwodu. Uczucie to zostało jednak uwieńczone szczęściem.

Był bardzo krytykowany – m.in. Seweryn Goszczyński zarzucał mu, że jego utwory są nienarodowe, że w dobie niewoli kraju Fredro pozwala sobie na komedie, a powinien opiewać treść życia narodu i jego cierpienie. Goszczyński mylił się. Nie ma świata bardziej narodowego, w pełni polskiego, zbudowanego z typowych cech i obyczajów polskich niż świat komedii Aleksandra Fredry.

Fredro utrwalał polskość inaczej, nie przez apoteozę buntu i spisku, nie przez walkę zbrojną, lecz przez śmiech. Nie można powiedzieć, że nie był patriotą – brał udział w kampanii napoleońskiej pod wodzą księcia Poniatowskiego, od Paryża po Moskwę przemierzył Europę. W roku 1812 miał 19 lat i walczył o wolność ojczyzny z bronią w ręku, sześć miesięcy spędził w rosyjskiej niewoli. To w pewnym sensie paradoks, że z walką o ojczyznę kojarzymy wielkich wieszczów, którzy nie wzięli czynnie udziału w żadnej bit­wie, a nie Fredrę żołnierza.

W twórczości ­Fredry można wyróżnić dwa etapy:

I. 1818-1835
Powstają najsłynniejsze komedie:

Atak krytyki w 1835 r. spowodował przerwę w twórczoś­ci.

 

II. 1855-1876
Powraca do pisania, powstają:

  • Wielki człowiek do małych interesów,
  • Rewolwer,
  • a także zbiór aforyzmów pt. Zapiski starucha.

 

Zygmunt Krasiński

Hrabia Zygmunt Krasiński zdominowany został przez swojego ojca o silnej osobowości, generała Wincentego. Decydował on o nauce i karierze syna, zabronił mu udziału w patriotycznej demonstracji, na którą zamiast na zajęcia poszli wszyscy jego koledzy. Na uczelnię Zygmunt podążył samotnie. Ojciec, który dawniej służył pod Napoleonem, teraz był poddanym cara i obmyślił dla syna urząd na carskim dworze. Tu jednak Zygmunt zbuntował się po raz pierwszy. Nie poprosił o urząd, lecz o pozwolenie na wyjazd do Europy w celach zdrowotnych (miał chore oczy). Jako arystokrata w podróży, nienarzekający zresztą na biedę – pisał, zwiedzał, filozofował. Ożenił się według woli ojca – z arystokratką Elizą Branicką, ale romansował wg własnej, najpierw z wielkooką i pulchną (wg portretów) Joanną Bobrową, potem przez wiele lat z Delfiną Potocką. Zmarł w Polsce, w Opinogórze, gdzie dziś w dawnej posiadłości Krasińskich znajduje się Muzeum Romantyzmu.

Najważniejsze utwory Krasińskiego:

  • Nie-Boska komedia (dramat, 1835 r.),
  • Irydion (dramat),
  • Przedświt (poemat profetyczny),
  • Psalmy przyszłości (cykl utworów poetyckich)

Poemat i psalmy zawierają myśl filozoficzną Krasińskiego.

 

Cyprian Kamil Norwid

Tej biografii towarzyszy smutek: sieroctwo, brak pieniędzy, bieda, choroba, śmierć w przytułku. Nieszczęśliwa miłość też – ubogi poeta zakochał się w światowej damie, znanej w całej Europie postaci, żonie greckiego milionera – Marii Kalergis. Podążał jej śladem po kontynencie, ale pozostał samotny. Był niesłusznie więziony, zapadł na głuchotę, a w dodatku odszedł w zapomnienie. Współcześni nie zrozumieli jego utworów, właściwie następne pokolenie też nie. Dopiero Młoda Polska rozpropagowała poezję Norwida, a jego odkrywcą był Zenon Przesmycki (Miriam).

To, co pozostało ze spuściz­ny Norwida, wzbudza szacunek. Niektórzy określają jego poezję jako trudną, niemniej przy ­bliższej lekturze okazuje się niezwyk­ła, fascynująca i jedyna w swoim rodzaju. Norwid zmarł 23 maja 1883 r. w przytułku św. Kazimierza we Francji, został pochowany w zbiorowym grobie na cmentarzu w Montmorency. Część jego rękopisów zniszczono. Wśród tych, które ocalały, są wiersze, poemat Promethidion, a także rysunki.

Najważniejsi twórcy polskiego romantyzmu (skrót)

Adam Mickiewicz

Niekwestionowany wieszcz – piewca polskości, tradycji szlacheckiej, czynu patriotycznego, tworzy poezję bliską Polakom – jego dzieła staną się kanonem polskiej literatury.

Juliusz Słowacki

Wieszcz nr 2 – przez wielu uważany za twórcę bardziej intelektualnego, ale trudniejszego do zrozumienia, dalszego odbiorcom. Tworzył w cieniu wielkiego kolegi, doceniono go później.

liryka

Zygmunt Krasiński

Poeta – romantyk – arystokrata. Pozostawi dzieło o abstrakcyjnej rewolucji – jego twórczość jest najmniej patriotyczna, sam poeta odbiega od pozostałych – różni się pochodzeniem, poglądami i chyba talentem.

Cyprian Kamil Norwid

Najmłodszy romantyk, „spóźniony” – prawdopodobnie najwybitniejszy poeta XIX w. Tworzy poezję nowatorską, trudną. Odkryty i doceniony dopiero w Młodej Polsce.

Wydaje się, że Słowacki był bardzo wrażliwy, może nadwrażliwy, chyba zdominowany przez matczyne wychowanie i obdarzony niezwykłą wyobraźnią i talentem. Gdy był młodzieńcem, jego przyjaciel Ludwik Spitznagel popełnił samobójstwo, musiało to wywrzeć wpływ na psychikę przyszłego poety. Nieszczęśliwie kochał się w Ludwice Śniadeckiej, która jako dużo starsza, nie potraktowała poważnie jego zalotów.

Musiało go to dotknąć, lecz znów – fakt ten dopiero uczyniono tragedią romantyczną, bo przecież Słowacki przeżywał później równie ważne historie miłosne.

 

Facebook aleklasa 2

Zobacz:

Jaka sytuacja panowała w Polsce u progu romantyzmu? Wymień ośrodki życia kulturalnego.

Romantyzm w Polsce

Zarysuj tło społeczno-polityczne kształtujące specyfikę polskiego romantyzmu.

Pojęciownik epok: romantyzm

Test wiedzy o romantyzmie z komentarzem cz. 1

Pojęciownik epok: romantyzm

Cyprian Kamil Norwid – jak pisać o…

Maturalna wiedza o romantyzmie

Twórcy polskiego romantyzmu o zadaniach poezji i wyjątkowości poety

Poezja polskiego romantyzmu